Paper: Singularitarianism, and The Return of the Other

Introduction

Between proponents and critics of the singularitarian movement one can find many interesting disagreements. These range from the empirical, to the ethical, to the metaphysical, and even the religious. Proponents of the movement, singularitarians, claim the accelerating pace of technological advancement will inevitably lead to the singularity, often understood as the advent of (artificial) super intelligence. Some even go so far as to make predictions and present timelines for when this might happen and what consequences might be.  For humans and human society, the consequences of this event will be of such a magnitude and intensity that they are almost unimaginable; these consequences are, aptly, singular in human history. For singularitarians, they are also overwhelmingly positive. Humanity will change for the better, they claim. The eternal issues of scarcity, mortality, human shortcomings physical, intellectual and moral, disease, war and more would all be solved. Since these ends are all extremely good, singularitarians will often dedicate a large part, if not all, of their life to working on bringing on the singularity as fast, and safe, as possible. They study and discuss the hurdles towards and outcomes of the singularity; they work as computer scientists, AI-researchers, machine-learning engineers; they write books for its advocacy; or they become angel investors for small, bleeding edge IT start-ups.

Then there are the critics, who attack singularitarians on multiple fronts. There are valid objections raised against the prediction of the singularity, which show, among other issues, how singularitarians fall victim to unjustified extrapolations, fallacious invocations of Moore’s law, or falsely equating computation and thought (Proudfoot & Copeland, 2017). However, some critics go too far, at least according to Luciano Floridi (2015), and fall into the trap of what he calls “AItheism.” They do this by claiming that the idea of the singularity is wrong, because they wrongly believe AI is fundamentally impossible. As a response to this, Floridi argues for a middle ground between the extremes of singularitarianism and AItheism, where one understands our world is already getting more and more saturated with and affected by AI-driven technologies, which might not think, but still exert a huge influence on how we perceive ourselves and others, and how we act in this changing environment. Though what is most striking about Floridi’s paper is that he talks not merely of singularitarianism versus AItheism, but about the Churches of these isms. Floridi is not alone in this criticism, namely, the one that tries to unmask singularitarianism as just another (apocalyptic) religion that enjoys popularity not for its validity, but simply for the fact that it ameliorates people’s fear of death, produces a sense of higher purpose, and makes its proponents feel part of a special, selected in-group.

Of course, it is not surprising singularitarians often oppose this religious characterization, or at least attempt to diminish it. For example, one singularitarian blogger’s argument does admit there are indeed external similarities between singularitarianism and bona fide religions, but that they are nonetheless fundamentally distinctive because the former, supposedly, enjoys at least some degree of evidence while the latter does not (Julius, 2019). Unfortunately, the supposed empirical evidence consists exactly of the claims and predictions already shown to be marred by serious objections. But judging whether singularitarianism is a religion on the basis of the existing discourse is not the purpose of this paper. Instead, in this paper, we will try to construct a different argument in favour of the thesis that singularitarianism is indeed a religion. However, we will not be doing this by pointing to external characteristics of the movement, like its normative statements or the social behaviours and choices of its proponents, but through an analysis of what the concept of the singularity entails, and what this means for the experiences of singularitarians vis-à-vis the supposed future event of the singularity.

The Atopic Other as Singularity

There are reasons to think the atopic Other, as we find it in Byung-Chul Han’s writing, is the selfsame entity as the singular, or the singularity. These reasons come most notably, but among others, from his book The Expulsion of the Other (Han, 2018). Though in The Agony of Eros we already find the first hint of this identity: “In Plato’s dialogues, Socrates takes the stage as a seducer, beloved, and lover; because of his singularity, he is called atopos,” (Han, 2017a, p. 51). Singularity therefore implies atopos, and where we find the atopic, so to speak, we find the Other.

When we do turn then to The Expulsion of the Other (Han, 2019)[1] we find more corroborative statements. Again, we find Socrates “as an object of desire” who is “incomparable and singular.” This is mentioned in contrast with the notion of authenticity, as we find it today in the neoliberal system. Everyone strives for authenticity, to be different from others, to be an Other. This fails, because differing from others authentically presupposes comparability. “But Socrates is atopos, incomparable,” Han says, “He is not only different from other people, but also from everything else that is different from other people.” What we find is that “Singularity is something entirely different from authenticity.” Singularity is atopos, incomparable, entirely different from authenticity.

It is also death: “Death, which eludes all exchange, is the epitome of the singular,” (Han, 2019) We find this in the context of terrorism, which is the terror of the singular against the terror of the global, which in turn “sweeps away all singularities that do not submit to universal exchange.” Furthermore, the terror, or violence, of the global is the violence of the Same destroying the negativity of the Other, “of the singular, of the incomparable, which impairs the circulation of information, communication and capital.” The violence of the Same works to destroy singularities. We know this, for authenticity, the opposition of singularity, is an expression of the culture of constant comparison. This culture, “does not allow the negativity of the atopos. It makes everything comparable, that is, the same.”

Having found reasons to identify the atopic Other with singularity, we can now understand the expulsion of the Other as the expulsion of singularity. We can now likewise understand singularity as that which is inaccessible, unknowable, placeless. Or following Barthes, singularity, because of the atopia it shares with the Other, “makes language indecisive: one cannot speak of the other [the singular], about the other; every attribute is false, painful, erroneous, awkward[…],” (Han, 2019). We find ourselves here, again, in the context of the desired Other, the lover, the beloved. Or, as we have now established, the desired singularity. Since it is (though among other things) a person who can be desired, we can say people, individuals, can be singularities.

Other Singularities

But where else than in the otherness of people and lovers do we find singularities? There are several similar senses of the word, most notably in the area of science. Here, it first and foremost denotes an event or object whose variable(s) reach an infinite or unmeasurable value. We find cases of this in the moment before the big bang and behind the event horizon of black holes, where it takes the form of a gravitational singularity. It is here that gravity seems to attain an infinite value through the point-like compression of matter and/or energy towards a state of infinite density. This more technical and scientific sense of singularity however does not differ all that much from the sense of singularity discussed above.

Take first the singularity; the one preceding the big bang. We can understand it as atopos, for it is ultimately so. It does not have a place in neither space nor time, for it is precisely the point-event from which, or ‘after’ which, space-time came into being[2]. It is incomparable, singular. Understood as the birth of the universe, or the first cause, it is unique. It is also epistemically inaccessible. We must keep in mind though, that the singularity associated with the big bang exists by virtue of our scientific theories. It arises from the extrapolation of general relativity towards the beginning of the universe’s finite time. The fact that density and temperature go to infinity does not mean that that is the case, but that our theory is inadequate. It is first and foremost, a singularity for us. Moreover, the cosmic background radiation, the ‘oldest’ thing science can measure (perhaps in principle), does not show us the state of the universe at the point of singularity. This means that, for science and scientists, talking about the attributes of the initial singularity is likewise ‘false, painful, erroneous, awkward.’ (Furthermore, our knowledge of the cosmic background radiation—and, importantly, the epistemic barrier it represents—is necessarily attainable for us only through the digital medium; analogue photography cannot capture it. Here again, we can invoke Han: “In contrast, the digital image—the digital medium—represents the corollary of a mode of “life” in which growing and aging, birth and death, are all erased.”)

Second, we have black holes, which contain a singularity. Here, the term singularity seems weaker. These singularities are not unique, or wholly singular; we know of the existence of numerous black holes. But we can still connect the terms: as we have already seen in Han’s work, the possibility of multiplicity is not excluded from singularity. So, we have the violence of the global sweeping away all singularities; we have Nietzsche’s over-abundant soul, “capable of harbouring all singularities within itself,” (Han, 2019); we have the ‘multitude’ within empire resisting empire: “an aggregate of singularities communicating with each other over networks and acting collectively,” (Han, 2017b). Then, the black hole singularity is also placeless, but again in a weaker fashion than the initial singularity. The black hole, as a whole, exists in space, and we know the singularity’s place is at least minimally delineated by the black hole’s event horizon. Still, there exists the fundamental unknowability as a result of the event horizon, which, like the negativity of the Other, severely impairs the circulation of information. And even if one were to find oneself inside a black hole, having yourself and your spaceship somehow not be spaghettified, one would find spacetime to be completely turned on its head: every direction you take, any possible world-line you could follow, flows towards the centre; space has become unidirectional, and one cannot speak of places, when every movement is the same.

***

When an intercontinental passenger airliner suddenly stops communicating and its blip vanishes from ground control’s radar screen, a frantic search ensues. Sometimes, deep waters and scuba gear are involved. If, however, one is luckier in this search, there is a smouldering wreckage smeared over the gentle slope of an easily reachable mountain range. Men wearing rebreathers and protective clothing will scour the bent and inferno-blackened metal fragments looking for the bright fire-orange flight data recorder, the black box. At the point of disaster, this black box becomes placeless, inaccessible, and singular. Then, if all goes well, it is stripped, step by step, of its singularity. First, it is found, losing its atopia. Then, it is opened, accessed. Finally, its data is read, interpreted, categorized, and added up to the repository of all other airline crash data. This information is not only used to uncover the calamitous event, which was also an Other, but to find hidden fault lines in the system to address, making possible the prevention of similar future accidents, thereby reducing the negativity of mass air travel. Essentially, the telos of a black box is to make itself obsolete. Since the calamitous event is also a black box, an Other, we can look at it in terms of input and output. A fully functioning, fully communicating, fully connected white box (the airplane) enters the event and a disconnected, destroyed, silent wreckage leaves it. We do not know what transformations were performed on the input during the event that led to the output. In fact, even with the flight data records, we can hope at most to turn the airplane back into a grey box.

The practice of treating black boxes in terms of input and output comes from the field of software engineering, specifically software testing. Here, one can treat the inner workings of a given software program, or system, as either known (a white box), partially known (a grey box) or wholly unknown (a black box). It is Luciano Floridi who borrows these terms from software engineering for the framework of his Informational Structural Realism (ISR), found in The Philosophy of Information (Floridi, 2013).

Here, Floridi talks of people not as Others, but as informational organisms, or ‘inforgs.’ Inforgs are able to turn data that is well-formed, meaningful, and truthful, into semantic information, which subsequently can be turned in knowledge when a proper account can be given, “the web of mutual relations that allow one part of it to account for another,” (Floridi, 2013). We can see parallels with Han’s understanding of the difference between knowledge and information (or data), namely, in Floridi’s words that, “Shatter that [the web of mutual relations], and you are left with a pile of truths or a random list of bits of information that cannot help to make sense of the reality they seek to address.” Having an account for knowledge means having experience, to be able to answer the question of why:

“Even the largest accumulation of information, Big Data, possesses very little knowledge. Big Data is used to find correlations. A correlation states: when A occurs, B often also occurs. It is not known, however, why this is so. Correlation is the most primitive form of knowledge, being not even capable of ascertaining the relationship between cause and effect. It is so. The question of why becomes irrelevant; thus nothing is understood. But knowledge is understanding. Hence Big Data renders thought superfluous. We surrender ourselves without concern to the it-is-so,” (Han, 2019).

Floridi goes on to say that, within the framework of ISR, “we are inforgs dealing with black boxes [objects] inside a grey box [the world].” Where, “A black box may be opened, but opening it transforms it into a grey box, in which more black boxes may be found.” It follows that inforgs themselves, to other inforgs, are black boxes up until the point of interrogation and the exchange of semantic information and eventually knowledge turns them into gray boxes, filled with more black boxes.

Thus, we can now understand the expulsion of the Other, its destruction by the violence of the same, as black boxes being turned into grey boxes, and eventually white boxes. It is making us transparent, and our inner workings known. We are like the black box of an airplane, being stripped of its singularity: first being found, then accessed, and finally added up to the pile of random truths. We share its telos.

Otherness and the Sublime

Having laid part of the groundwork for our argument characterizing singularitarianism as a religion, we must discuss just that, the religious. For this, we can turn to Emanuel Rutten (Rutten, 2018; Rutten, 2020), who gives us an overview of different conceptions of the sublime and from this his own synthesis and phenomenological explication of what the sublime experience entails. Rutten starts with a bare description of the sublime experience taken from Longinus and goes on to incorporate what he thinks are relevant elements found in writings on the sublime by Burke, Kant, and Lyotard. The result is what Rutten calls a Longinian definition of the sublime (experience). This paper is not the place to present the gamut of his discussion, but we do not have to look far to find the points of intersection we need.

For example, the object of the sublime experience: this is the transcendental, or the First Cause. There is a relational aspect, where the object of the experience, the First Cause, is experienced as subject. The content of this experience is also ineffable. One cannot properly describe it with language or formula; the content merely presents itself as feeling, or sentiment. Strongly related to this is the alterity, or Otherness, of the subject experienced in a sublime experience. The sublime experience is also an experience of contrast, namely, the between fear—fear of nature, fear of darkness or the unknown, fear of death—and the subsequent ecstasy or euphoria gained from overcoming this fear (or terror) in the face of the sublime.  

In other writings on the sublime, Rutten discusses Bataille (Rutten, 2014), and his notion of the sacred. Rutten first mentions Bataille has often been understood as a secular thinker. He goes against this, arguing that Bataille’s notion of the sacred and the Inner Experience that can bring one into contact with the sacred can readily be approximated, on a phenomenological basis, to experiences of God, as found in monotheistic religion. This approximation, or comparison, is done on the basis of shared characteristics like Otherness, the experience of contrast between utter fear and sheer euphoria, the ineffability of the experience, and the emotive aspect, among others.        

It should be clear that the notion of the sacred and the Inner Experience found in Bataille, as well as the Longinian definition of the sublime experience, are not all that far removed from Han’s notion of the atopic Other or, as we have seen, of singularity.

The Return of the Other

We can now turn to the notion of singularity as found in the singularitarian movement, often referred to as the technological singularity. First, we will look at the most popular understanding of this singularity, found in the works of Ray Kurzweil, most notably in his book The Singularity is Near (Kurzweil, 2006) In it, he observes an exponential growth in the rate of technological development during the course of human history, which he calls, borrowing terminology from economics, the ‘Law of Accelerated Returns.’ He sees this same exponential growth pattern in biological evolution. This leads him to argue that, looking at the current increasing rate of development, a point of extreme exponential technological change will come about in the near future. Here, the singularity is understood as a point at which, because of the magnitude of technological change, all facets of our lives and society will change in unprecedented ways. It is understood as an event. This event will consist of the confluence of many fields of science, most notably those of nanotechnology, biotechnology, and artificial intelligence. According to the picture Kurzweil draws, this will mean humans will be able to, among many other things, achieve practical immortality, get rid of scarcity, and manipulate and change any and all parts of the world to their whims, both real and virtual. This singularity, lets call it the event-singularity, does not, however, necessarily carry the same quality of Otherness as the notions of singularity discussed above. Kurzweil seems quite sure about at least some of the technologies and changes this event-singularity will bring about. But what is important to keep in mind is that Kurzweil does include, in this prediction of outcomes, the advent of (artificial) super intelligence.

There are, however, other proponents of singularitarianism that do not share Kurzweil’s epistemic optimism. These nuances in singularitarianism range from pointing out that the technological changes will be so otherworldly, there is no way of imagining what these might be or look like, to stating the fairly evident idea that super intelligence, if created, would be fundamentally unknowable or unintelligible for humans, both pertaining to its inner working as well as its behaviour. Regarding all the different flavours of singularitarianism, I would argue this latter idea, and the epistemic problems this entails, is the most common among them.

We can look to Nick Bostrom’s book Superintelligence (2016)and James Barrat’s book Our Final Invention (2015) to get a sense of how this super intelligence might come about. Both works give a similar narrative for how, assuming it is even possible. The reasoning is as follows. When humans create the first artificial general intelligence (AGI) there is little reason to think this AGI will not be able to understand and modify itself. After all, humans possess general intelligence, and in this scenario we were able to understand and modify (build) AGI as well. If left to its own devices, it can reasonably be expected the AGI would start improving itself, albeit incrementally, allowing its improved iterations to improve itself even further. This will cause a runaway effect, where the AGI will eventually, presumably, reach super intelligence. This process of self-improvement towards artificial super intelligence (ASI) could take years, or perhaps minutes. However long it takes though, it is the transition from AGI to ASI, the moment of emergence of ASI, that forms the essence of the notion of singularity found among singularitarians. Because we would be dealing with a super intelligence, it is impossible for us to know what would happen after this point in time. Moreover, the ASI itself can also be understood as a singularity, it is a black box. Its inner workings would be unknown to us and its behaviour and motivations utterly unintelligible for our general intelligence.

Now, if we understand the notion of singularity found in the belief-system of singularitarians as referring to the emergence and existence of (artificial) super intelligence, we can see the similarities of this singularity with those discussed earlier. It therefore becomes clear that singularitarianism contains, at its core, a strong sense of Otherness, of ‘Hanian’ singularity. We can now also see why singularitarianism can be characterized as a religion. Because, as we have seen, notions of the sublime and sacred also carry or point to this sense of Otherness, incomparability, unknowability, we find in the Hanian singularity. This way, it becomes arguable, as I do here, that singularitarianism has its own conceptions of the sublime and sacred integrated in its belief-system. Singularitarian see in the future a return of the Other, in the form of the technological singularity. The counterarguments of singularitarians against the accusations of religiosity do not defend against this argument either. Admitting singularitarianism is fundamentally distinct from religion because it has evidence does not take away the Otherness at the core. And, as I have tried to argue here, containing this Otherness makes singularitarianism a decidedly religious ideology. And perhaps the singularitarians would do well in the future, if and when they are finally proven right and the Other has returned, to replace the age-old necrology with the words, “God is back, and we built Him.”

Literature

Barrat, J. (2015). Our Final Invention (Reprint ed.). Griffin.

Bostrom, N. (2016). Superintelligence: Paths, Dangers, Strategies (Reprint ed.). Oxford University Press.

Floridi, L. (2013). The Philosophy of Information (Illustrated ed.). Oxford University Press.

Floridi, Luciano. (2015). Singularitarians, AItheists, and Why the Problem with Artificial Intelligence is H.A.L (Humanity At Large), not HAL. 14. 8–11.

Han, B. (2017a). The Agony of Eros (Untimely Meditations). The MIT Press.

Han, B. (2017b). In the Swarm: Digital Prospects (Untimely Meditations). The MIT Press.

Han, B. (2018). The Expulsion of the Other: Society, Perception and Communication Today (1st ed.). Polity.

Han, B. (2020). The Disappearance of Rituals: A Topology of the Present (1st ed.). Polity.

Julius P. (2019). Is Singularitarianism a religion? Human Economics. https://patrickjuli.us/2019/11/17/is-singularitarianism-a-religion/

Kurzweil, R. (2006). The Singularity Is Near: When Humans Transcend Biology. Penguin Books.

Proudfoot, D., & Copeland, B. J. (2017). Artificial Intelligence. In E. Margolis, R. Samuels, & S. P. Stich (Eds.), The Oxford Handbook of Philosophy of Cognitive Science (Oxford Handbooks) (Reprint ed., pp. 147–182). Oxford University Press.

Rutten, G. J. E. (2014). Metamorfoses lezing over Bataille en het monotheïsme. Filosofische Bijdragen Emanuel Rutten. https://www.gjerutten.nl/GeorgesBatailleEnMonotheisme_ERutten.pdf

Rutten, G. J. E. (2018). Het retorische weten. Leesmagazijn.

Rutten, G. J. E. (2020). Het retorische weten II. Adfo Books.


[1] My copy of this book, among others, unfortunately did not contain page numbers.

[2] Alternatively, we might say the singularity was, or contained, every-thing and every-where. During the period of inflation, it was not something inside the universe that expanded, it was the universe itself that expanded. In this sense also, the universe itself, or the singularity, was therefore placeless.

Paper: Ineffective Contributions; and the tale of the Great Principled Machine of Extended Fairness.

I Introduction

Recently, the discussions and literature regarding free riding, public goods and their production, and the ethics of vaccination (Cullity, 1995; Trifan, 2019; Van den Hoven, 2012; White, 2021) have received increased interest. Discussions of the problem of free riders regarding the public good of herd immunity to the coronavirus, produced through the participation in vaccination schemes, have been especially important (Bradley & Navin, 2021). In most cases, the contribution required for fairness in the production of the public good of herd immunity — getting vaccinated — is treated the same as the contributions required for more classic examples, like paying the bus fare, doing the appropriate labour, or making some other straightforward contribution. In this paper I will argue that the requirement of the scheme of vaccination is of a different nature and should thus be treated differently.

  For this analysis, I will be applying Cullity’s Extended Principle of Fairness (EPF) to look at special cases of people filling the requirements of the scheme, who turn out not to contribute. I will argue that the EPF fails to make accurate judgements of fairness, even though the relevant scheme satisfies the conditions outlined by the EPF. By showing how the principle fails to correctly judge the fairness of these cases, it will become clear why the production of herd immunity is different than the production of other public goods. After that, I will look at the implications that follow from this and discuss possible solutions to this issue.

II Herd immunity, vaccination, and the Extended Principle of Fairness

Herd immunity is a public good. To be regarded as public, a good must possess at least some subset of the seven features of public goods outlined in Cullity (1995). As Van den Hoven (2012) shows, herd immunity possesses at least two of these features: non-excludability (no one can be denied the benefits of herd immunity without incurring significant costs) and indivisibility (if it is attained in a given country, ignoring local or demographic fluctuations, everyone enjoys the total output: herd immunity). Moreover, herd immunity can also be said to have jointness in supply, jointness in consumption, compulsoriness, and non-rivalness. With six of the possible seven features, herd immunity can be said to be a public good.

  The EPF, as formulated by Cullity, is as follows:

‘If a person receives benefits from a scheme that satisfies the following conditions, it is unfair for her not to meet the requirements it makes of her in respect of her enjoyment of those benefits: (i) the practice of participation in the scheme represents a net benefit for her; (ii) it is not the case that practically everyone would be made worse off by the practice of participation in the recognition as obligatory of those further requirements that must in fairness be regarded as obligatory if the requirements are regarded as obligatory; (iii) she is not raising a legitimate moral objection to the scheme’ (Cullity, 1995: pp. 18-19).

When applied to the scheme of vaccination to produce the public good of herd immunity, we can explain what the conditions entail. The first condition states that the benefit of herd immunity (increased protection) outweighs the cost of producing it (getting vaccinated).

  The second condition means that for most anyone who enjoys the benefit of the public good, it is not unreasonable to require them to make the necessary contribution to produce the public good. Stated differently, the requirement to get vaccinated is fairly generalizable: when generalized, practically everyone will not be worse off getting vaccinated, then if they hadn’t.

  The third condition, at least in practice, allows for the possibility for people to have religious objections to getting vaccinated. Other legitimate moral objections, in the case of vaccination, seem hard to come by.[1]

  Summarizing, the production of the public good of herd immunity through a scheme of vaccination satisfies the conditions of the EPF and is thus analysable by the EPF.

III The case of the Immunocompromised Person

Before we can look at a special case of participation in the scheme of vaccination, let us go over the most common reasons for refusal to participate and what the EPF would say about these cases. A recent and ongoing population study in Noord-Nederland found that out of the 23,000 respondents, 10% were unvaccinated. There were several different possible reasons people gave for this decision. The most common reason given (44%) was that people believed the vaccines to be harmful to health. 23% of the unvaccinated respondents said they were afraid of unknown side effects. 17% of unvaccinated respondents were still (wrongly) waiting for their invitation, and 7% believed (also wrongly) that the vaccine would cost them money. Only 4% of the unvaccinated respondents didn’t believe in the effectiveness of vaccines (whether this was effectiveness in preventing hospitalisation, effectiveness in preventing infection and spread, or both was unclear).

  I believe none of these reasons will help one avoid being a free rider when it comes to enjoying the public good of herd immunity. The people who believe the vaccines are or could be harmful — and who would believe they do not fulfil the EPF’s first condition — are provably wrong, given the wealth of empirical data that shows the opposite of their beliefs to be true. Contrary to what they think, their case does satisfy all three conditions of the EPF and is thus unfair. Basically the same holds for the 4% who didn’t believe in the effectiveness of the vaccines, though perhaps less strongly. The group that is wrongly informed about the invitation or monetary cost to vaccination can also be said, using a claim of some kind of a failure in epistemic responsibility, to be acting unfairly in regard to enjoying herd immunity. I realize there might be valid objections to this reasoning, but for the purpose of this paper, I will regard these assertions as correct.

  Now, about 5% of the unvaccinated respondents are still unaccounted for. The source mentions that less than one percent out of this five is made up by people who are unvaccinated because of allergies to the vaccine or religious reasons. I believe these cases to be different from the ones discussed in the preceding paragraph and that they are not acting unfairly according to the EPF (condition i and condition iii are not met, respectively). What is important here, is that some reasons to not get vaccinated are unaccounted for. Namely, medical reasons in general. Although allergies do form medical reasons, that category entails more than that. In this paper, we will assume these other medical reasons will be found among the remaining 4% of unvaccinated respondents.

  We are now ready to look at the special case of participation in the scheme of vaccination. As we have now seen, this case is representative of only a very small portion of the general population (less than 0,4%) but will still provide a good example for the specific failure of the EPF I want to address. This is the case of the Severely Immunocompromised Person (SIP):

Through some malignant twist of faith, a person suffers from a severely compromised immune system. Although it would not harm her to get vaccinated, it is entirely possible but not guaranteed that no reasonable number of shots will elicit an immune response strong enough to reduce her chances of getting hospitalized upon infection in any significant way.

Perhaps against the intuitions of some, if the SIP would decide not to get vaccinated the EPF would judge the SIP to be behaving unfairly. I think this is correct. As far as I can tell, all three conditions would be met. The net benefit for the SIP is surely positive: the cost is the same as for anybody else (perhaps home vaccination would be needed) and one could argue that the enjoyment of herd immunity brings an even greater benefit for the SIP than for most others (we do not need to argue this here, the regular benefit suffices). As stated earlier, the scheme of vaccination satisfies condition ii, and this does not change in the case of the SIP. Finally, I see no legitimate moral objection the SIP could make against vaccination. It should be noted that the RIVM also advises the SIP to get vaccinated, though not on grounds of fairness, but more on the basis of that since it cannot do any extra harm and the risks that could be possibly averted are great enough to at least try to avert them, however small the chance of success (Handig die LCI-richtlijn van het RIVM, 2021).

IV The SIP and the GPMEF

So, in a world run by the Great Principled Machine of Extended Fairness, the SIP would simply take her vaccination or live with the Judgement of Unfairness. What the Machine has in store for those on whom the Judgement falls we do not yet know, but it has made repeated and very strong promises it will come up with something very special and undesirable and bad one day. Seeing as the Machine has never broken (nor fulfilled) any of its promises, most of us have deemed it most reasonable to just act fairly when it comes to vaccination. The SIP then, too, has taken her vaccination, and all is Fair and Principled in the world.

  But there is a problem. In its incalculably long string of calculations, the Great Principled Machine of Extended Fairness has found an incongruity: the sum of all the contributions of all the people contributing to the production of our herd immunity appears not to line up with the actual volume of herd immunity produced. Somehow, somewhere, a contribution must have gone missing. What this could mean for it, or even for us, nobody knows. For now, the Great Machine ominously rumbles, but it is not providing any answers, yet.

  In the days following, while hysteria brews under our feet, we wait anxiously for the Machine to explain us our mistake and tell us how to make all Fair again. Some speculate it is a simple case of theft; surely, we’ve all contributed correctly, so the problem must lie somewhere between contribution and production, they say. But this theory is quickly dismissed, as everybody knows very well the Machine has deemed theft Very Unfair, making it inconceivable anyone would ever commit it. After a few more days — a hitherto unheard-of whole week of silence from the Machine — the Council of Unfree Riders brings forth a declaration stating that any discussion about the possible causes of the incongruity is henceforth deemed Unfair and Prohibited and that the Great Principled Machine of Extended Fairness will probably eventually sort things out somehow, so everyone should move on and really just forget about the entire snafu.

  And so, we all do.

  Except for one, brave individual, who lives on the outskirts of our great city. He is a hermit and a genius, with a bushy moustache that people often describe as ‘ungodly’, covering an alarmingly large portion of his face most people would say is an unnatural proportion of face for any moustache to cover and makes many suspect the employment of some form of trickery or guilish illusion. The man goes by many names, none of which are known to anyone but himself, except for a few lucky individuals, who belief they know the hermit’s name, but in truth have mistaken someone else they know for him, and who through sheer coincidence have the exact same name as the hermit genius, making it a matter of debate whether the people who think they know the name actually know the name and not merely belief it and even if they did know, whether they might know that they know or not. The hermit genius also has a horse. Though some will maintain he used to have a horse, but that by now, after years of replacing all the horse’s parts one by one, he no longer has a horse. Also, he refuses to fish.

  A few days after the Council’s declaration, the hermit genius secretly invites some of us over to hear about his findings. For some reason, he holds the meeting in a cave, where, after guiding us down its windy depths, he politely askes us to chain ourselves to the cold stone walls and give him a minute to light the torches, after which his illustrated PowerPoint presentation appears before us. We oblige, and he tells us the following.

  ‘There is a person, I will call here the SIP, who has fulfilled the requirements for the scheme that produces the public good of herd immunity but who has not actually contributed in it’s production!”

  (Gasps.)

  ‘Next slide, please. Here we have a schematic representation of the SIP’s immune system. As you can see, it is severely compromised and nigh incapable of developing any significant immune response to N vaccine injections, where in this example N=3. Next slide, please.’

  (Our weaklier constituted companion has started getting into a coughing fit, having inhaled some of the PowerPoint torches’ fumes and smoke during his gasp just now. In fact, the cave is indeed quite cramped and insufficiently ventilated and I can feel my eyes starting to burn.)

  ‘What is made clear on this diagram on the left is that a regular contribution to the scheme goes like this: person A performs a deliberate, voluntary action to fulfil the requirement — take the vaccine — after which an involuntary, nondeliberate automatic reaction occurs — the immune response — that produces the public good. This second step does not happen in the SIP. But can the SIP be held responsible for this failure? Nay. For not only is the cause of this failure outside of her direct control it is also not what our scheme demands, so it cannot be deemed Unfair!’

  (Despite the desire, none dare to gasp now for fear of falling victim to a coughing fit. The hermit genius seems unaffected by the accumulating smoke, perhaps because of some fortuitus air filtering function caused by the improbable ambit of his moustache. It is becoming difficult to see the PowerPoint shadows on the wall.)

  ‘It is almost as if one paid the required monetary contribution of the scheme of, say, infrastructure production, only to find that the paving company’s owner simply pockets the money and goes home to nap in front of his fireplace, with the further complication that the paving company’s owner is you, or more specifically, your body. Next slide, please.

  (It is now impossible to see through the smoke. The people next to me have started yanking on their chains, trying to get free, but the chains are locked shut. The hermit genius, standing on the ledge behind and above us and still seemingly unaffected by the sooty inhalants, does not seem to notice or care that our weaklier constituted companion has stopped moving altogether. Through the rattling of chains and the sound of our smoke-modulated screams, the hermit genius continues with raised voice.)

  ‘So, what must we do about the problem of the SIP? Do we change the requirement of our scheme so that we might again judge her Unfair, or is there some other course of action we can take? Anyone? No?’

V Possible solutions to the problem of contribution and their implications

What the case of the SIP shows is that there can exist uncertainties in the magnitude of the effect one’s contribution has on the production of a public good, even when the contribution itself fulfils the requirement of the scheme meant to produce that public good. Through this uncertainty, the EPF can become incoherent in its judgements of fairness, since it will deem people fair who did not actually contribute to the production of the public good that they consume.

  One solution would be to say that this is a problem of semantics, and one should give a different or better description of the requirements for the scheme. This turns out not be so straightforward. As mentioned, changing the requirement from ‘getting vaccinated’ to ‘having an immune response’ just makes the requirement essentially impossible to fulfil. Having an immune response is not something anyone can do, at least not in the deliberate, agency-driven fashion we would like any reasonable scheme to demand of us. Changing the content of the requirement into ‘getting vaccinated and developing an immune response’ does not alleviate this concern. Put differently, any requirement that contains the demand to develop an immune response would not be fairly generalizable, for this would lead to the further requirement that people have immune systems capable of reliably producing an appropriate immune response. And while this demand would be perfectly in line with what any rational individual would want, it would be going too far to hold people blameworthy when they ‘fail’ to have such a well-functioning immune system.[2]

  One could also bite the bullet and accept that, at least in the case of vaccination schemes and the production of herd immunity, not everyone’s contribution to production will be the same, but as long as everyone or enough people fulfil the requirement the public good will be produced. After all, we would not say any contributors to a scheme that requires monetary contributions would behave unfairly if a small portion of those contributors decides to voluntarily give more than is required by the scheme’s terms and thus acquire a larger share in the production of the public good, nor would we say those big spenders are behaving more fairly. Still, there is a difference between someone who contributes greatly above the norm and someone who contributes below it. Put differently, if one were to ask whether we would judge someone fair after we were informed that their act of getting vaccinated in fact did not help in producing the public good, we would probably say yes. We would say, ‘Yes, because at least they tried. They did all that we could and did ask of them.’ This acknowledgement only makes sense if we assume that it is known beforehand that the contribution has a chance of failing. For if we asked the same question, but in a case of a monetary contribution, we would respond differently. We would wonder how that is possible, or whether the person actually paid enough or whether the money might have been counterfeit. There is no inherent chance that a monetary contribution could fail after the requirement of making a monetary contribution was already met, so any failure would quickly lead us to assume the requirement was in fact not met, which would make us review our judgement of fairness. But this is not the case with vaccinations.   

  One could bite the bullet even harder and say that the scheme of vaccination is uniquely complex and that such complications with the mechanics of contributions will not arise in any other scheme that is meant to produce a public good, so we need not to worry, since we have already seen that the proportion of SIP-like individuals in the general population is small enough for their missing contributions not to matter.

  To this I would say: fine. But also, I would like to give two responses. The first being that it would only be a matter, as a refutation, of coming up with another case that is conceptually the same as vaccination for the purpose of herd immunity. This would be a scenario where the production of a public good is dependent on means that are in possession of the ones contributing to the scheme but not under their direct control. The best I can come up with is organ donation. If we were to accept that quick and easy access to (a stockpile of) transplantable organs when needed is a public good, the scheme one would use to produce that good would presumably be some kind of opt-in organ donor program. One would fulfil the requirement of the scheme by signing the agreement that makes one a donor upon death.[3] Whether or not one’s organs can be harvested is a matter of uncertainty; there are numerous reasons why one’s organs might not be usable that are outside of one’s control. The fact that in this example the uncertainty applies to everybody instead of a small subset makes the example even stronger, and it ties in with my second response.

  Namely, that the case of the SIP is not as special as I have made it out to be; it is merely an extreme example of something common. Nobody is guaranteed to have an immune response to the vaccine that is strong enough to help in the production of herd immunity and even if they did, there exists variance in immune response strength, both initially and over time.

  This commonality is important, because it means the EPF cannot make accurate judgements of fairness about people’s participation in the scheme of vaccination. It has no way of verifying whether anyone’s contribution helped in producing the public good. This is of course not a problem of the EPF alone, but of the combination of the EPF’s conditions and the scheme of vaccination (or similar schemes).

  The solution I propose is like the first one I rebutted, namely, that it is necessary to reformulate the requirement to the scheme of vaccination, in a way that I claim should be used in all cases that are similar to the vaccination and organ donor scheme. Instead of requiring an action (getting vaccinated) or requiring a result (developing an immune response) schemes such as these should require participants to contribute to the best of their abilities. The required share of production of the public good would be in line with what any person could reasonably be expected to contribute. In the case of the SIP, their expected contribution is very low to nothing. If she gets vaccinated, the EPF will still judge her behaviour as fair, but the problem previously described is present anymore: if she turns out not to contribute to production, that is fine, because it was expected. On the other hand, if the SIP decides not to get vaccinated, her behaviour will not be judge unfair by the EPF anymore. This is now in line with our intuitions. Since the requirement for her entails she contribute very little to nothing to the production of the public good, she has fulfilled the requirement for the vaccination scheme.

  One might wonder, especially in the cases of non-SIPs, what ‘best of their abilities’ means. For this, we could use empirical data. While this data might not exist at present, research is still ongoing. Combining data about things like vaccine efficacy, vaccine immunogenicity, and serology with individual patient records would, in principle, make it possible to estimate ‘best abilities.’

  One question that is also answered by this reformulation, is whether someone who did not get vaccinated, but acquired natural immunity through infection, is behaving fairly. Previously, they would be deemed free riders no matter what. Now, one could make a calculation. We know the strongest immunity possible is right after recovery. We also know this response is less reliable than vaccination. One could make a calculation based on the chances an individual develops an immune response after recovery and the expected strength of such a response to determine the expected contribution to the production of herd immunity. We can then compare this contribution to the best abilities of this particular individual (using vaccination as the benchmark). Since natural immunity is known to wane quicker than vaccinated immunity, this would lead to different demands and different judgement of fairness over time, which I think is the most intuitive outcome. It acknowledges the (limited) utility of natural immunity, without acquitting the unvaccinated individual of the responsibility to get vaccinated eventually.

VI Conclusion

In this paper, I have shown that there exists a problem regarding the judgements of fairness in the context of the EPF when it comes to the scheme of vaccination. Using the case of the SIP, I have highlighted the disconnect between fulfilment of the scheme’s requirement and contribution as a share of the production of the public good, when the requirement is in the form of an action. I claimed that because of this disconnect, the EPF was unable to make accurate judgements of fairness about some cases of participation in the scheme of vaccination, and perhaps in all cases. After reviewing possible solutions and explicating what it is about vaccination schemes that make them different from most other schemes to produce a public good, I proposed to reformulate the requirements of a scheme like vaccination to ameliorate this difficulty. Here, I proposed to have the requirement to include both a demand for an action in combination with some expected effect of this action, where the expectation is specific to the individual who wants to fulfil the requirement. I claim that by doing this, the judgements of the EPF when it comes to vaccination schemes are again brought in line with our intuitions.

Literature


[1] It was pointed out to me in an earlier draft of this paper that harm done by vaccination in, for example, cases of severe allergies might lead to a moral objection against vaccination. Though I would not deny this might be the case, I do not think it is relevant. The first condition already ensures anybody who has this objection doesn’t have to bring this up to avoid being a free rider; their net benefit is negative.

[2] This would also tie in with and rely on discussions regarding the responsibility and culpability people have concerning the state of their health as a result of the (lifestyle) choices they make.

[3] Again, and for similar objections as with the demand for a well-functioning immune system, not much more could reasonably be required.

Essay: Alles Onder Controle 

Mijn lichaam bloedde vroeger vaak. Uit z’n neus. Gewoon, spontaan. Iets warms en nats op de bovenlip voelen, een veeg met een vinger en dan die rode streep aantreffen. Naar mama toe om te zeggen dat ik weer een bloedneus had, of naar de juf, de judomeester, oma, de oppas, de serveerster, de eerste de beste strandtoerist, een barman — met dat rode vingertje naar hen opgestoken, alsof ze bloed op het gezicht van een kind niet meteen zouden opmerken. Duizenden zakdoekjes, washandjes, theedoeken, kussenslopen, toiletpapierproppen en andermans panikerende handen moet ik rood gedruppeld hebben met mijn neusbloedingen.

Niet dat ik er zelf bijster veel last van had. Meestal niet. Het waren vooral de mensen om mij heen die zich er druk om maakten. Schijnbaar had ik ze al vóórdat ik herinneringen kon vasthouden, die bloedneuzen, dus was het voor mij zo gewoon als moeten plassen, of poepen, of één van die andere ontladingen waar je als eigenaar van een lichaam maar weinig over te zeggen hebt. Eigenlijk alleen op die momenten dat de volwassenen hun acute bezorgdheid verloren en zij mij met mijn bloedend aangezicht alleen lieten, gebeurde het soms dat de machteloosheid mij naar de strot greep. Ik vroeg me dan af, terwijl het bloed bleef stromen en de stapel rood-met-witte propjes voor mij een periode van hoogconjunctuur doormaakte: zou het ooit stoppen? Was het onder controle te krijgen? Moest ik ermee leren leven? Doen alsof het niet gebeurde? Of juist iets drastisch ondernemen?

Drup.

Tegenwoordig wordt mijn lichaam om half negen wakker. Ik sta op en maak ontbijt voor mezelf. Wat ik altijd maak, heb ik in mijn calorieënteller Ochtendyoghurt (450 kcal) genoemd: 200 gram magere kwark, 50 gram havermout, 28 gram eiwitpoeder en een in partjes gesneden banaan. Dan, om een opstand in mijn zenuwstelsel de kop in te drukken, de eerste bak koffie, zwart (2 kcal). Hierna ga ik wandelen; 30 tot 45 minuten, afhankelijk van de route die ik neem. Het doel hiervan is tweeledig. Aan de ene kant hoort dit bij het wakker worden — verhoogde hartslag, ik krijg wat lichaamsbeweging, frisse lucht — aan de andere kant dient het ervoor mijn hersenen om te schakelen naar de werkmodus; ik woon en werk in een éénkamerstudiootje, dus zo’n wandeling creëert de illusie dat ik ‘naar mijn werk ga.’ Zodra ik dan terugkom in mijn kamer, doe ik de ring van mijn vader om en ga ik schrijven. Onderwijl drink ik nog eens twee koppen koffie en een eiwitshake (103 kcal). Drie-vier uur later is het lunchtijd: twee plakjes volkoren met spiegelei (400 kcal). Het restant van de middag gebruik ik om een uur te lezen en een uur te sporten (drie dagen hardlopen, twee dagen krachttraining). Soms neem ik nog een shake (103 kcal), en anders ga ik direct over op het avondeten (wisselend; ~700 kcal). Dit was mijn dag, qua planning althans. De vrije avondinvulling bestaat doorgaans uit dingen als meer lezen, nog een uurtje schrijven, huishoudelijke taken, snacken (~250 kcal), tv-kijken, gamen. Om één uur ga ik slapen.

Er zijn dagen dat ik dankzij deze routine het liefst mijn kop door een ruit zou willen beuken. Of in ieder geval iets evenzo onverstandigs: lekker kettingroken bijvoorbeeld, een week lang knettertje-stoned zijn, de referentie-inname van een gemiddelde volwassene aan bier wegtikken (2000 kcal). Dit zijn die dagen waarop ik me afvraag waarom ik dit allemaal eigenlijk doe? Waarom heb ik de afgelopen anderhalf jaar aan crisis en lockdowns aangegrepen als kans om mijn levensstijl drastisch om te gooien? Was ik er klaar mee mij een luie, rokende, blowende, drinkende nietsnut te voelen? Ja, waarschijnlijk wel. Of was het dat ik geloofde dat ik mijn ambities niet zou kunnen waarmaken zonder een lichaam en geest in topconditie? Goed mogelijk. Waren het de regelmatige angstaanvallen, stress en depressieve gevoelens over mezelf en de wereld om mij heen? Vast en zeker. Dus nu ben ik tevreden met mijn productiviteit, blij met mijn verbeterde greep op mijn fysieke en mentale gesteldheid, met dat ik eindelijk mijn draai gevonden heb?

  Dat moet je niet aan mij vragen.

Drup. 

Misschien heeft het iets te maken met waar Paul Verhaeghe in zijn boek Intimiteit over schrijft: het belang van de verhouding die wij hebben tot ons eigen lichaam. Over hoe de psychologie steeds meer begint te leren over de verbinding tussen ons psychologisch verleden (opvoeding, omgeving, trauma’s) en de fysiologische gevolgen daarvan (welbehagen, ziektes, levensverwachting). Op wetenschappelijk gebied wordt er steeds meer naar de mens gekeken door de ‘biopsychosociale’ lens. Eén van Verhaeghe’s doelen is deze nieuwe manier van beschouwen te verweven in de volkspsychologie, in de cultuur.

In zijn boek laat Verhaeghe zien op welke manieren onze opvoeding onze relatie met ons lichaam bepaalt en hoe die relatie weer allesbepalend is voor hoe wij ons later voelen en of wij gezond zullen zijn. Volgens hem is die relatie verstoord. Zo’n verstoorde relatie is op zichzelf al slecht, maar de gevolgen ervan worden des te meer uitvergroot door de manier waarop onze samenleving in een steeds sterkere mate is ingericht: naar het neoliberale model. De meest kwalijke invloeden van dit stelsel duidt Verhaeghe met de volgende twee ‘waarden’, die het ons van jongs af aanleert: pleonexia en competitiedrang.

Pleonexia begrijpt Verhaeghe als de zucht naar méér. Hebzucht, zeker, we willen altijd maar nieuwe spullen hebben — consumentisme — maar veeleer ook de onverzadigbare drang naar beter, sneller, slimmer. Altijd kun je nieuwe vaardigheden leren, altijd zou je meer kunnen verdienen, gezonder zijn en een bedrijf kan altijd groeien. Door dit idee te combineren met die competitiedrang krijg je mensen die nooit tevreden zullen zijn, omdat ze altijd beter moeten zijn dan de ander, inclusief hun vroegere zelf. De ander is ook nog eens jouw maatstaf, en jij die van de ander, dus ontstaat er een wapenwedloop van beter, sneller, slimmer, zonder eindpunt.

  Geen wonder dus dat men vaak het gevoel heeft geen controle te hebben. Je vindt nooit vaste bodem. Nooit een adempauze of een doel dat na het te behalen niet metéén vervangen wordt door een volgend doel. Dit kan niet tot goede dingen leiden, en Verhaeghe meent dan ook dat de toename aan depressie, burn-out, onverklaarbare lichamelijke klachten en soms zelfs levensgevaarlijke ziektes mogelijk mede veroorzaakt worden door ons verleden en de malafide uitlopers van deze waarden.

De oplossingen die Verhaeghe geeft, liggen vooral in de richting van het opnieuw ontdekken en versterken van de verbinding tussen onszelf en ons lichaam. Als we weer leren luisteren naar wat er in ons lichaam gebeurt — veel mensen herkennen een burn-out niet, omdat ze de lichamelijke symptomen niet opmerken of de concepten niet bezitten om dit als zodanig te duiden — zullen we beter in staat zijn problemen te herkennen en te verbaliseren. De intimiteit met ons eigen lichaam moet hersteld worden.

Oké, meer focus op ons lichaam dus. Maar doen we dat niet al massaal, focussen op ons lichaam?

Drup.

Hier een lijst van mogelijke oorzaken van de vaak dagelijkse bloedneuzen die ik vroeger had:

  • Warm weer, waardoor mijn bloed dunner zou worden
  • Schoolmelk drinken, waardoor bloed dunner zou worden
  • Schoolmelk drinken bij warm weer
  • Koud weer, waardoor mijn neusslijmvliezen uitdroogden
  • Neuspeuteren wanneer er niets te peuteren viel
  • Neuspeuteren wanneer er wel iets te peuteren viel
  • Vliegende voorwerpen vangen met mijn gezicht
  • Rondzwaaiende kinderarmen
  • Judo
  • Squash
  • Voetbal
  • Het watje er te vroeg uittrekken
  • Het watje er te laat uittrekken
  • De klompen gestold bloed uit mijn neus willen peuteren
  • Harde wind
  • Iemand die over mijn graf liep
  • Een rondwarend spook
  • Pittig eten
  • Een aangeboren afwijking

Drup. Drup.

Zit jij wel lekker in je vel, trouwens? Eet je goed? Beweeg je genoeg? Pas je op met alcohol? Je wilt het beste uit jezelf halen en goed voor de dag komen. Blijf leven voor je naasten en familie. En drink je wel twee liter water per dag? Eet je twee stuks fruit? Let op de schijf van vijf. Niet vergeten goed te slapen. En stop alsjeblieft met roken.

Drup. Drup.

We zijn geobsedeerd door onze gezondheid. Dat is geen geheim, toch? En niet alleen wij, anderen ook. Bedrijven spitsen hun producten en marketing erop toe, sportscholen tieren welig, overal fitbits, proteïnedrankjes, vleesvervangers, bewuste keuzes. Maar ook de overheid, dat met het Nationaal Preventieakkoord hoog inzet op het terugdringen van roken, alcoholgebruik en overgewicht.

De redenen voor het akkoord zijn helder. Een gezondere bevolking zal langer blijven werken, minder zorgkosten maken en de jaren die er extra worden geleefd zullen ook gezonder worden geleefd, wat de kans vergroot dat ook die laatste jaartjes economisch in het zwart zullen staan. Maar waarom de bevolking deze dingen überhaupt zou willen of wat de inherente waarde van een goede gezondheid is, wordt stilzwijgend aangenomen als een afgedane zaak. En dat lijkt mij prima. Iedereen kan goed voor zichzelf bedenken waarom gezondheid waardevol is. Het grote, individuele ‘waarom’ van zoiets als een Preventieakkoord wordt dan ook door het akkoord zelf mooi gevat: ‘…onze samenleving lijkt er klaar voor.’

Maar waarom precies nu? Hoe kan het dat, juist wanneer onze levensverwachting en volksgezondheid beter zijn dan óóit, onze drift die dingen te verbeteren alleen maar groeit? Zou je niet iets van een tegengestelde tendens verwachten? Of op z’n minst een wat laten vieren van de teugels?

Eén aannemelijke verklaring is die invloed van het neoliberale stelsel waar Verhaeghe het over had, waarbij je ‘neoliberaal’ ook best mag lezen als ‘kapitalistisch’. In beide concepten is immers die gloeiende kern van pleonexia en competitiedrang te vinden. Want als je wilt dat de economie blijft groeien, dan zullen ook de arbeiders moeten blijven groeien. Beter, sneller, slimmer.

Wat hier interessant is, is dat de gezondheidsproblemen waar Verhaeghe op wees als gevolg van neoliberale krachten met zoiets eveneens neoliberaals als een Preventieakkoord bestreden worden — de draak eet zijn staart op (Δ0 kcal).

Toch, waarom zou de samenleving er klaar voor zijn? Waarom zijn we zo graag bezig met onze gezondheid? Ik ben het eens met Verhaeghe wanneer hij zegt dat wij de intimiteit met ons eigen lichaam verloren zijn en dat er een ‘vervreemding’ tussen ons, ons lichaam en de gevoelens dit dat lichaam voortbrengt is ontstaan. Toch lijkt het tegelijkertijd, alsof wij nooit eerder zó dicht op de huid van ons lichaam hebben gezeten als nu.

We zijn dus heel erg bezig met datgene wat ons het meest naast is. Wat wij zelf zijn. Maar er gebeuren ook nog heel veel andere dingen in de wereld. Dingen waarop wij, individuen, ogenschijnlijk maar weinig invloed hebben. Een greep uit de grabbelton: systemische ongelijkheid van ras, gender, klasse en rijkdom, klimaatverandering, de kloof tussen volk en leiderschap, massasurveillance, vluchtelingenstromen, machtsverschuivingen, natuurgeweld, pandemieën, ideologische radicalisatie links en rechts, fake news, deep fakes, ongebreideld scepticisme, de instandhouding en proliferatie van het mondiale kernwapenarsenaal, en de gedeelde ervaring van een groeiend onvermogen een scherp beeld van de toekomst te vormen…o, en hier nog, ik moet er diep-diep met mij arm voor in het zaagsel: de uitvinding van échte kunstmatige intelligentie en de reële kans op het eind der menselijke autonomie.

Toegegeven, zo op een rijtje gezet komt het maar wat onderprikkelend over. Maar geen nood, we beschikken gelukkig over een uiterst effectief web van nieuwsmedia — gevestigd of alternatief — dat ons deze wrange feiten dagelijks toedient, drupsgewijs maar onaflatend, zodat hun potentie om te fungeren als stressoren niet onbenut blijft. En of deze toevoer nu in verhouding tot de werkelijkheid staat of niet, linksom of rechtsom hebben deze prikkels niet de beste uitwerking op ons gevoel van controle.

En daar draait het om. Controle. Of zoals Nietzsche het noemde: de Wil tot Macht. Voor Nietzsche was dit niet een ‘wil tot macht’ als een soort verlangen, zoals je het bij Alexander de Grote of Dzjengis Khan zou aantreffen, maar juist de centrale beweger van álle mensen en alles wat menseigen is — van het denken, zeggen, doen, laten. Het komt voort uit een diep-diepgewortelde neiging om invloed uit te oefenen op de realiteit waar wij aan worden blootgesteld. Het is de relaties die je aangaat, het interieur van je woonkamer, de dingen die je eet (?? kcal).

De Wil tot Macht is krachtig en dwingend en uit zich overal wáár het zich kan uiten. En hoewel de Wil tot Macht op zich vrij van waarden is, kunnen die uitingen wél weer moreel goed of slecht zijn. Goede uitingen vindt men in de creatieve en zelf-affirmerende activiteiten van de kunst, de liefde, ware intimiteit. Slechte uitingen vindt men in de overheersing van anderen, hebzucht (de overheersing van goederen) en dus ook, denk ik, de overheersing van jezelf door jezelf.

De wereld om ons heen wordt alsmaar ongeschikter voor de uitingen van de persoonlijke Wil tot Macht; wat overblijft om te pijlen op te richten, is ons eigen lichaam.

Drup. Drup.

Iedereen aan wie ik mijn bebloede vingertje liet zien, kwam met zijn persoonlijke oplossingen op de proppen.

“Houd je hoofd naar voren.”

“In je neus knijpen.”

“Nee, hoger, bovenaan. Hier.”

“Ga maar zitten, hoofd naar achter. Slik het maar gewoon weg.”

“Wacht, ik haal even wat ijs.”

“Nee, rechtop blijven zitten, hoofd recht. Ja, het doekje eronder houden. Stopt vanzelf.”

Niet je neus ophalen.”

“Deze is niet zo erg; we stoppen er gewoon meteen een watje in.”

“Niet aan zitten!”

Niets bood duurzaam respijt. Op een zeker punt werd de vraag opgeworpen of er misschien niet medisch moest worden ingegrepen. Net zoals ze ooit bij mijn vader hadden gedaan. Spookbeelden waarden rond in mijn hoofd. Wat niet heel verwonderlijk was, want wat verwacht je dat een kind voor zich ziet — gemondmaskerde mannen die diep in neusgaten lange dunne stokjes duwden, met sissende vlammetjes op de uiteinden — wanneer je hem verteld dat ze misschien zijn neus gaan ‘dichtschroeien’.

Men besloot dat het kon wachten. Als op mijn dertiende mijn bloedende neus nog steeds niet onder controle was, dan zou het gebeuren. Gelukkig liepen de dingen zo, dat dat nooit hoefde.

Drup. Drup. Drup.

Hoewel Nietzsche de Wil tot Macht lange tijd beschouwde als een psychologisch fenomeen, redelijk exclusief voor de mens, begreep hij de Wil tot Macht in zijn latere werk veel meer als een kosmologisch principe. Alles wat er in de wereld gebeurt —rivieren die buiten hun oevers treden, het neerkletteren van de zon zijn schijn op de magnetosfeer, corporaties die markten aanboren — gebeurt dankzij een soort stuwende kracht, een uitdijende, naar groei snakkende macht, die altijd op één of andere manier een uiting van de Wil tot Macht is. Nietzsche: ‘De wereld is Wil tot Macht.’

Dat neoliberale stelsel, wat Verhaeghe neerzette als de bron van vele sores, moet dus ook begrepen worden als een uiting van de Wil tot Macht. Wij hebben als individuen de wereld om ons heen misschien niet meer onder controle, maar dat betekent niet dat die wereld niet meer onder controle is.

Hoe die controle terug te winnen, in plaats van ons te laten verdringen tot het domein van het eigene? Dat is een lastige vraag. Het is moeilijk te overschatten hoe stevig het neoliberalisme de touwtjes van het maatschappelijke lichaam in handen heeft, hoe losjes onze greep erop. Ons eigen lichaam is erg aantrekkelijk, als alternatieve locus van controle. De markt dwingt ons in haar richting: gezonde voeding in de winkels, op informatieve en vermakelijke YouTubekanalen, in jouw koelkast, met sportschoolabonnementen, ontspanningstechnieken, preventieakkoorden, ideologieën die de cultuur kleuren. Allemaal houdt het ons gefocust op ons lichaam.

En het is niet verrassend dat het zo goed werkt: onze samenleving lijkt er klaar voor.

Zelfs verzet is haast geen optie meer. Ook dat is onderhand nog nauwelijks een uiting van jouw Wil tot Macht en des te meer van die van het Kapitaal. Mark Fischer legt het in zijn boek Capitalist Realism uit. Waar vroeger het sentiment van anti-kapitalisme vooral een taboe was, is het tegenwoordig verweven met de markt zelf. Films, boeken, influencers, content-creators, protestbewegingen. Het mag allemaal, omdat het verzet zelf tot een vorm van consumptie verworden is; zijn het niet direct producten, dan is het wel een geassocieerde stijl waar producten bij horen. Door op deze manier vanuit het comfort van jouw bureaustoel mee te doen aan het verzet, en onderwijl échte politieke hervormingen uitblijven, lopen jij, jouw lichaam en het stelsel geen reëel gevaar, en ervaar je toch een soort gevoel van controle. Dat dit controlegevoel vluchtig en gekunsteld is, geeft niet. Je kunt altijd nog een uurtje naar de gym of een notenreep verorberen (216 kcal).

Drup. Drup. Drup.

De laatste keer was op een midgetgolfbaan, bij een speeltuin. Ik was daar en ik was twaalf. Moeder, broertje, buurmeisje — zij was aan slag. Achtste hole, die hole zonder hole, met die smalle schans, het boogje door de lucht en dan die ring met de visnetslurf. Het was die hole die niemand leuk vindt. Die hole waar de putter opeens verandert in een driver en iedereen te hard zwaait. Ik stond erbij en keek hoe ze aan slag was.

Vlak voordat het gebeurde, wist ik dat het ging gebeuren. Het beeld was zonneklaar. Ik wist dat als ik bleef staan waar ik stond, schuin achter haar, ik het solide ijzeren uiteinde van haar club abrupt tot stilstand zou brengen met mijn neusschotje. Mijn lichaam zou gaan bloeden. Erger dan ooit. Dubbelloops spoot het bloed uit mijn neusgaten en binnen luttele seconden plakte mijn shirt aan mijn buik. Het arme restaurantpersoneel zou voor even denken dat mijn moeder een doodbloedend kind naar binnen begeleidde. Ze zagen hoe ik theedoek na theedoek rood kleurde. Maar doodbloeden zou ik niet. De stortvloed zou uitdunnen tot een drup, stollen; dikke interne korsten zouden zich vormen. Ze zouden helen, die korsten, littekens worden die weerbarstiger waren dan de slijmvliezen waarmee ik geboren was en zij zouden nooit meer spontaan openbarsten. Ja, misschien wist ik dat allemaal al op het moment dat ik daar stond en niet opzij stapte; voor alles onder controle, eerst alles onder het bloed.

De golfclub kwam in beweging. Ik wist dat het even pijn zou doen, maar ik was er klaar voor.

BENG!

De Bevrijding van Alkmaar

Door Jacob Geus

ALKMAAR, 7 oktober 2020 — Er ligt een deken over de stad Alkmaar. Het is te zien vanuit mijn hotelkamer. Sinds 14 september zit ik hier, nadat mijn redacteur mij eropuit stuurde om een stuk te schrijven over de reeks bizarre gebeurtenissen die zich hier voltrokken. Ik moest in contact komen met de aanstichter van dit alles: Leonardo Filips, een Spaans-Nederlands jongetje van slechts zeven jaar oud. Het zou lastig kunnen worden, want de belangstelling was al immens. Vier dagen na mijn aankomst gebeurde het dat de omheining werd opgetrokken, en de stad op slot ging.

Het begon allemaal op 21 augustus 2020. Er werd een hand gevonden. Het was de tuinman van de begraafplaats aan de Westerweg, die het gehavende ledemaat zag, rechtopstaand in de aarde, verwoed grijpend naar de lucht. Het was de hand van Catharina Filips, Leonardo’s oma. Drie dagen daarvoor was zij daar begraven, nadat ze bezweken was aan de gevolgen van het coronavirus. “Zodoende was de aarde nog rul”, vertelde de tuinman mij destijds, “ik had haar er in een poep en een scheet uit.” Na enkele dagen in het MCA, ter observatie, werd ze ontslagen. Ze was vegetatief, maar leek stabiel. Leonardo’s ouders namen haar in huis. Zij is daar in haar oude fauteuil geplaatst, waar zij naar het schijnt nog altijd zit.

Het duurde niet lang eer er iemand voor dit bizarre voorval met een verklaring kwam. Het was Leonardo zelf, bijgestaan door zijn ouders, die bekende dat het zijn werk was. Hij zou het gewenst hebben. Uiteraard werd dit met enig scepticisme ontvangen. Weinigen konden geloven in een verhaal over een kind van zeven, dat naar aanleiding van een prentenboek over Griekse mythologie op het idee was gekomen een godin om hulp te vragen, en dat dat dan echt gewerkt had. Toch had hij het echt gedaan, zijn moeder beaamde dat. Ze had het bonnetje voor één hele haring van de Volendammer Vishandel op de Gedempte Nieuwesloot zelfs nog. Op 20 augustus 2020 zou Leornardo de haring als offer hebben aangediend, samen met een wensbriefje, bij het standbeeld van Alkmaars enige echte godin, Alcmaria ‘Victorientje’ Victrix in het Victoriepark. Natuurlijk werd het verhaal meteen van de hand gedaan.

Toch hield Leonardo vol. In een reeks tweets, die in sommige kringen onderhand bekendstaat als ‘De Profetieën van Filips’, liet hij weten wat hij zoal nog meer gewenst had. In de weken die daarop volgden, kwamen al zijn wensen uit. Zo veranderde op 25 augustus inderdaad al het Alkmaarse kraanwater in Leonardo’s favoriete drankje, Fristi, regende het op 29 augustus zeer zeker een dag lang Lego, en ging 7 september 2020 de boeken in als ‘De Dag van de Grote Alkmaarse Scholenbrand’. Het was zoals kleine Leonardo het in zijn Profetieën geschreven had: “Ik wil alles fristie.”, “Ik wil heel veel lego.”, “Ik wil school niet meer.”.

Niet alleen in Alkmaar, maar ook daarbuiten werd Leonardo door velen algauw gezien als een soort tweede komst van. Wekenlang hield de hele wereld haar adem in, wachtend op de vervulling van Leo’s meest roemruchte wens: “Ik wil niet meer corona.” Sommigen probeerden de verwachtingen te temperen. Zij verwezen naar de wat scheve vervullingen van voorgaande wensen, naar het watertekort, het lego-overschot, naar Leonardo’s catatonische oma. Maar het leek niet te helpen, de mensen bleven hopen. Op 18 september 2020 gebeurde het dan, maar niet voor iedereen. Vroeg die ochtend kwamen in Alkmaar de eerste hulpmeldingen binnen: in beide richtingen van de A9, vlak bij het AFAS Stadion, hadden meerdere forensen zichzelf doodgereden op een onzichtbare muur. Algauw kwamen dezelfde meldingen binnen over vrijwel alle andere uitlopers van het Alkmaarse wegennet. Het was moeilijk te bevatten, maar onomstotelijk: Alkmaar was overkoepeld. Als door een soort immense stolp was de kaasstad hermetisch afgesloten. Alle 103 Alkmaarders die op dat moment besmet waren, werden dood aangetroffen.

Sinds die dag is Alkmaar dus corona-vrij. Al bijna drie weken. Het normale normaal lijkt hier weer terug te zijn. De jongeren gaan weer stappen, de volwassenen uit eten en de senioren worden weer bezocht. Men geniet. Er lijkt een stilzwijgende, onderlinge afspraak te zijn gemaakt om de pandemie die nog in de buitenwereld woedt, te vergeten. Bijna niemand spreekt er nog over. Velen kijken of lezen geen nieuws meer. De mensen vinden het beter zo. Veel van hen die ik gesproken heb, menen dat dit tijdelijk zal zijn. Zij zien Alkmaar simpelweg als de eerste die zich vrijgevochten heeft. Zodra de rest gevolgd is, zal die koepel wel weer verdwijnen. Daar zal de wens van Leonardo Filips voor zorgen.

Toch gaan er, in bepaalde kringen, de laatste tijd steeds meer stemmen van verzet op. Stemmen die menen, dat de Onzichtbare Beperker niet zomaar vanzelf weg zal gaan. Dat we eerder zullen verhongeren. Het zijn deze stemmen, deze mensen, die de barrière weg willen hebben. Ze willen niet meer meedoen. Dat dat dan zal betekenen dat het virus terug zal komen, lijkt voor hen een aanvaardbaar gevolg. Het gaat om vrijheid. Dat het mij ook om vrijheid gaat, zal ik niet verhullen. Ik mis mijn vrouw, mijn kinderen. Ik heb het gehad met dit verdomde kaaskoppendorp. Wij van het verzet zijn met meer dan je zal denken, en we zijn vastberaden. Wij zullen strijden voor het goede. Wij gaan voor de bevrijding zorgen.

Vannacht, terwijl enkelen van ons, voor de nodige voorbereidingen, vast naar Victorientje gaan, zullen wij hem bij zijn huis ophalen. Vreedzaam of niet, hij zal meegaan. Tezamen brengen wij hem naar het park. Wat we met hem gaan doen, is niet meer dan logisch. Wij hebben vrije denkers onder ons, intellectuelen, die hun gedegen onderzoek hebben gedaan en tot de conclusie zijn gekomen, dat er maar één manier is om de verbintenis tussen god en offeraar te verbreken. Het moet. Om middernacht zullen wij bij het standbeeld aankomen. Het grote vuur zal laaien. Omdat het om onze vrijheid gaat, hebben wij geen andere keus. Het zal gebeuren, om het beleg van Alkmaar op te heffen.

De man met de micropenis, die te horen kreeg dat hij een tumor had.

“Zie?”
“Waar?”
“Daar.”
“Daar?”
“Ja.”
“Oké.”
“De tumor.”
“De tumor?”
“Inderdaad.”
“Hier?”
“In het geslachtsdeel.”
“Mijn geslachtsdeel?”
“Uw penis, ja.”
“Kut…” Niko verstijfde.
De arts zweeg.
“En… wat nu?”
“Behandeling is mogelijk.”
“Mogelijk? Hoe?”
“Chirurgie.”
“Wat?”
“Chirurgische verwijdering.”
“Verwijdering? Van wat?”
“De tumor, Niko.”
“Oké.”
“En… de penis.”
“Penis? Waarom dat?”
“Daar zit de tumor.”
Niko bleef even stil.
“We moeten snel zijn.”
Niko knikte afwezig.
“Het kan over twee weken.”
“Wat kan over twee weken?”
“De chirurgische ingreep.”
“De verwijdering van mijn pik?”
“De verwijdering van de tumor.”
Niko verliet het ziekenhuis. Waar staat mijn auto? Ik weet het niet meer. Hij liep het stadsbos in. Waarom gebeurt dit allemaal? Niko zag de oude bomen. Hij vond een bankje. Ging zonder doel zitten. Voetballende kinderen op het veldje. Niko keek, volgde minutenlang de bal. Dus toch, dacht hij, God bestaat. De voetbal was sterk versleten. Dat viel hem op. Alleen God kan zó wreed zijn. Alleen een wrede God zou dat verzinnen. Mij met een micropenis laten leven. En dan, na dertig jaar, dit. Agressieve kanker in de zwellichamen. Ik wist niet eens dat ik die had. Echte zwellichamen. Niko hoorde vogels fluiten, zag bladeren wiegen. De natuur kan nooit zo wreed zijn, dacht hij. Alleen een nijdige, kwaadaardige God kan dat. De kinderen voetbalden met de versleten bal. De kinderen lachten en riepen. Plots sprong Niko op en rende het park uit.
Vijfenveertig minuten later kwam hij terug bij het veldje. De kinderen voetbalden nog steeds met de versleten bal. Niko was buiten adem en had een grote tas bij zich. Hij riep naar de kinderen, die hun spel staakten. De tas zat vol speelgoed: waterpistolen, kindervuurwerk, een voetbal. Hier, hier, hier, neem het, het is voor jullie! De verbaasde gezichtjes gingen met elke gift meer stralen. Toen was de tas leeg en de kinderen bedankten Niko. Lachend keek hij hen na; al spelende met hun nieuwe speelgoed. En Niko bleef alleen achter, met de stem van de arts in zijn hoofd. Ik heb dit nog nooit eerder gezien, Niko, heel bijzonder. De arts had opvallend geïntrigeerd verteld over de hoefijzervormige tumor. Niko voelde zich vanbinnen verharden, zijn borstkas leek van steen te worden. Hij wilde het liefst wegrennen en zijn hele kruis hier in het park achterlaten.
Bij thuiskomst kwam Niko zijn buurman tegen, Pieter, een Surinamer, die in zijn voortuin zat met een sigaret en een zak snoep. Pieter was in feite zijn enige echte vriend, woonde ook alleen, en samen trokken zij regelmatig op. Pieter was de enige andere man die van Niko’s situatie – de micropenis – wist en deze zelfs had gezien. Niko was normaal al schuchter, maar toch viel het Pieter meteen op dat er duidelijk iets aan de hand was. Hij vroeg het Niko, of er wat was, bood hem tegelijkertijd de grote zak snoep aan – Niko brak. Hij vertelde alles; over de hoefijzertumor, de chirurgische verwijdering, alleen niet over die wrede God.
“Jezus, man, je weet hoe ik denk over jouw situatie, weetje, maar dit, dit is fokt op, sorry dat ik je snoep aanbood, dat sloeg nergens op.”
“Het is al goed, ik waardeer wat je doet en weetje, ik heb dat onding nooit gemogen, of nodig gehad; ik kan hem missen.”
“Toch man… ’t is fokt op, ik heb het vaker gedacht hè, kon ik maar eens een dagje met je ruilen – hé, kan dat eigenlijk niet, jouwe eraf, mijne erop?”
Dat is wat Pieter doet, dacht Niko, hij deelt liefde uit, blijdschap, is het niet snoep, dan zijn het wel grappen; geen grappen, dan wel een goed gesprek.
Twee weken later was het zover, tijd om dag te zeggen, dag-zeggen tegen dat ding dat hij al twee weken niet gezien, noch bevoeld had – nog één keer dan, misschien? Niko lag in zijn éénpersoonsbed in de éénpersoonsslaapkamer van zijn éénpersoonshuis en zijn hand kroop naar beneden, hij zag zijn gebroken spiegelbeeld in zijn stukgeslagen flatscreen. Het was altijd niet veel meer geweest dan een kleine eikel verstopt in een rommelige huidplooi, die meestal zacht en af en toe wat harder was; doorgaans masturbeerde hij met zijn duim en wijsvinger. Niko stokte toen zijn vingertoppen het ding vonden, want wat was dit nou? en, maar, hoe kan dit? want dit klopt toch niet? waarom voel ik… hij sloeg de deken van zich af en aanschouwde.
De arts zei dat het werkelijk wonderbaarlijk was, of nee, sorry, opzienbarend, maar nog steeds zeer problematisch, en het moest er nog steeds af, maar eerst wilde hij hem nog eens zien, de micropenis, die dus niet zo micro meer was als twee weken geleden. Met enige verbazing constateerde de arts dat er bijna twee centimeter was bijgekomen, ja, jazeker, vooral in de lengte (de arts had zitten voelen en trekken en op het oog zitten meten en had zijn latex vingers in de huidplooi gewurmd) – het was ongekend. Niko voelde zich bekeken, maar stiekem ook een beetje trots en hij vertelde de arts, dat hij liever niet wilde doorzetten met de operatie, waarop de arts ontstelt reageerde, dat dat absoluut niet kon (het is nog steeds kanker, Niko) en dat zo’n besluit zijn lot zou beslissen.
Vol branie en met grote passen liep Niko door het stadscentrum, in het voorbijgaan wierp hij een twintigje in de foedraal van een straatmuzikant – een kale vent met een versleten gitaar en groene klompen onder een korte broek, die luidkeels en vrij agressief verkondigde hoeveel hij wel niet van dees of geen hield, terwijl hij klak!-klak!-klak! met zijn houten schoeisel op de straatstenen stampte – en hij deed dit zo nonchalant, Niko dus, dat hij er zelf ook een beetje versteld van stond. Hij was op weg naar Cinthia, zijn meisje op de Achterdam, om haar het goede nieuws te vertellen, te laten zien; Niko was één van haar vaste klanten, en hoewel hij normaliter slechts geld neertelde voor een uurtje zachte aandacht, zou de vork nu anders in de steel zitten – dit keer ging hij haar penetreren. Cinthia liet hem binnen, mooie lieve blonde Cinthia, en groette hem en leek blij verrast met zijn komst (ze mocht Niko, ze had met hem een fijne verstandhouding kunnen ontwikkelen, omdat hij dus zo’n klant was die niets onreins wilde, maar gewoon wat liefde en knuffelpraat verlangde; een fijne afwisseling voor haar), maar dus nu merkte ze algauw dat er iets veranderd was. O…o…o… (Niko-o!), wow, oh, Niko, wat ben je… gegroeid, merkte Cinthia op, en Niko glunderde en vertelde haar over de afgelopen maand, over het slechte nieuws, toen de goede wending, en de centimeters (vijftien ondertussen, het ging alsmaar harder), maar niet over God, die toch niet zo wreed bleek, maar eigenlijk goed, alleen op een wat vreemde manier, had Niko beseft. Ze bleef een beetje verbouwereerd achter, Cinthia, nadat ze het nog eens drie keer hadden gedaan en Niko haar enthousiast had toegezegd dat hij binnenkort terug zou komen voor meer – met meer – en ook leek hij niet open te staan voor haar bezorgdheid (maar het is wel kanker, lieve Niko); toen hij weer buiten stond, zag hij dat hij nóg meer gemiste oproepen van zijn arts had, die geobsedeerde vent weet toch ook van geen ophouden, zeg.
Niko lag op zijn rug in bed en bekeek met trots zijn lul, die hij met twee handen omhooghield, het ding was nu een grote, rode staf met een strakke huid, knokig en altijd hard, de afgelopen week werkelijk gegroeid als kool, want het was toch wel agressieve, kleincellige, kwaadaardige kanker, Niko, en dat zit aan en in jouw lichaam vast – waar ben je toch mee bezig, man? – en als je niets doet, Niko, dan ga je dood, luister nou toch naar me, naar jezelf; het verging Niko de trots en de lol en in zijn borstkas was het alsof er iets hards, iets massiefs, in duizend stukken uiteenspatte – paniek en doodsangst en zijn falende ontkenning joegen hem zijn huis uit. In de kroeg zoop hij sterke drank en zat hij ongemakkelijk op zijn barkruk, het ding was te lang om nog in zijn broek te bewaren, dus stond het rechtop en voelde hij het onder zijn trui alsmaar tegen zijn buik drukken; Niko snapte niet meer wat God met hem moest: eerst kwelling, dan geluk en nu weer kwelling, veel ergere kwelling zelfs – misschien is God wel compleet geschift en valt er geen zinnigheid te vinden in het feit, dat Hij mij precies dat geeft wat ik zo graag wilde, en mij daar dan mee vermoordt, want dat is nu natuurlijk wel zeker, dat ik te laat ben.
Naast Niko nam een beeldschone vrouw plaats, hij keek en zij keek hem aan, keek naar zijn buik en weer terug naar zijn ogen, ze zei gedag, Niko zei gedag, ze vertelde hem over het verhaal wat ze had gehoord, wat rondging, over Niko en zijn superlul, en dat ze dat maar niet uit haar kop kreeg, dus nu was ze hier en maar Niko wilde het niet over zijn lul hebben, maar dat was prima, zei ze zwoel, ze konden ook over andere dingen praten, dus dat deden ze dan; de vrouw was sensueel en lief en leidde Niko af en maakte hem zo geil als wat, en op een zeker moment wreef ze over zijn buik, waar natuurlijk die enorme lul zat – zullen we anders naar jouw huis? – een knipoog, hij nam haar mee en thuis nam hij haar, zij nam hem zo diep ze kon, verbazingwekkend hoe graag ze het wilde, hoe wild ze was (voor Cinthia was het limiet al enige tijd geleden bereikt) en hij en zij kwamen jankend klaar; op zijn rug lag Niko en zij lag met haar hoofd op zijn borstkas, ze gleden in een vredige slaap, waarin Niko droomde over mensen die hem liefdevol welkom heetten en blije kinderen en hij voelde een intense drang om te geven en zijn liefde te verspreiden en hij voelde iets kouds, in zijn kruis, iets kouds en scherp en het voelde alsof er een hete spies in zijn schaamstreek werd geduwd, want toen hij zijn ogen opende zag hij de vrouw boven hem hangen en ze keek met grote, wilde ogen naar de harde, rode staf die ze omhooghield en Niko tilde met moeite zijn hoofd op en zag bloed, overal bloed! en…
Niko werd langzaam wakker. Hij zag wazig. Hij zag veel wit en grijs en rechts naast hem een grote donkere vlek. Na met zijn ogen te knipperen tot hij scherp zag, zag hij dat die vlek zijn vriend Pieter was.
“Niko! Jongen. Je bent er weer,” zei hij met een grote glimlach. “Snoeppie?”
Moeizaam greep hij een schuimpje uit de uitgestoken zak en duwde het in zijn mond. Het smaakte zalig zoet. Hij wist dat hij nog leefde.
Na nog wat meer te zijn bijgekomen, had Pieter hem verteld wat er allemaal gebeurd was. Het was op het nippertje. Pieter had een schreeuw gehoord en was gaan kijken. Met de sleutel die hij ooit van Niko had gekregen, was hij binnengekomen, en daar vond hij hen. De vrouw was compleet buiten zinnen, dierlijk haast, ze zat in een hoekje van de kamer met Nikos afgesneden lid, dat ze liefkozend streelde en bekeek. Ze begon te grommen wanneer Pieter te dichtbij kwam. Pieter had de autoriteiten gebeld en zij hadden de vrouw met enige moeite ingerekend, net als later haar man – de arts die Niko eerder behandeld had – die ook in het complot bleek te zitten; zijn penis was bewijsmateriaal geworden. Door complicaties moesten ook zijn gonaden (‘je ballen’, verklaarde Pieter) verwijderd worden. Hij was nu een totaalcastraat (Pieter had het woord ‘kapoen’ gebruikt, dat Niko niet kende), maar wonder boven wonder hij was nu geheel kankervrij.
Na dit verhaal liet Niko zijn hoofd op zijn kussen vallen en sloot zijn ogen. Hij dankte de Heer. Hij dacht dat hij het nu begreep. God is niet goed, Hij is niet slecht, Hij verteld enkel, Hij, de Poëet, laat ons onze zin lezen, en wat het ook is dat wij denken te zien in Zijn werk, dat staat er.
Na een dag of twee voelde Niko zich weer sterk genoeg om uit zijn ziekenhuisbed te komen. Net op het moment dat hij, na enig bijstaan van de dienstdoende zuster, met beide benen op de grond stond, kwam Pieter binnen. Hij had iets voor Niko meegenomen. Het was een badjas. Een prachtige, lange, dieprode badjas, omdat Pieter vond dat zo’n ‘patientenslabbetje’ er niet uitzag, en niemand wilde natuurlijk per ongeluk Nikos billen moeten zien. Na het cadeau te hebben aangetrokken, zei Niko tegen de zuster, dat zij wel mocht gaan; Pieter kon hem bijstaan met het ommetje dat hij wilde maken.
Samen liepen de mannen door het plantsoen voor het ziekenhuis. Niko had de stang van zijn infuusstok stevig vast en gebruikte deze ter ondersteuning, hij liep als een oude man. Pieter droeg, zoals gewoonlijk, een zak snoep bij zich.
“Staat je goed, die rode badjas, al zeg ik het zelf.”
Niko reageerde niet. Hij leek diep in gedachten verzonken. Aan de oever van de vijver waggelden wat eenden. Pieter had wat koek in zijn vuist fijngeknepen en strooide de kruimels hun richting op.
“Pieter,” begon Niko opeens gewichtig, “dit gaat misschien een beetje vreemd klinken, maar ik voel dat ik een missie heb, een doel. Ik heb de afgelopen dagen veel nagedacht over wat mij gegeven en weer ontnomen is. En ik ben tot de conclusie gekomen dat het mooi was, zo kort als het duurde, ook al was het in feite een leugen. Ik kon natuurlijk niet voor altijd met dat ding rondlopen, dat mag duidelijk zijn. Je zou het een soort bekering kunnen noemen, een openbaring, wat er met mij is gebeurd, en ik zou zo graag willen dat gevoel – die dankbaarheid – over te brengen op anderen. Ja, zelfs al zou het uiteindelijk gebaseerd zijn op een leugen, snap je? Maar ik vrees dat ik dat niet alleen kan; ik heb daar hulp bij nodig. Jouw hulp, eigenlijk. Ik heb jouw enthousiasme en kracht en liefdadigheid nodig. We zouden natuurlijk eerst moeten uitzoeken hoe we dit precies moeten aanpakken; misschien kunnen we een soort feest organiseren, ik noem maar wat, maar ik geloof echt dat wij er iets goeds mee zouden kunnen bereiken, iets moois. Dus, wat denk je? Zou je dat met mij willen doen, mijn vriend?”

 

 

Links Gaan, Rechts Staan

Godje de kat was ziek. Nierfalen. Ernstig ziek dus en hij moest zo snel mogelijk naar de dierenarts. De dierenarts die Godje kwam ophalen was de dure dierenarts, dat had Papa verteld. Het was de dure dierenarts, omdat de vorige dierenarts waar Papa Godje zo nu en dan naartoe bracht goedkoper was en daarom moest je je huisdier dus zelf brengen wanneer die ziek was of een pootje had gebroken en daarom had Godje nu nierfalen, omdat de goedkopere dierenarts meende dat andere brokjes wel genoeg zouden helpen en Godje beter zouden maken. De dure dierenarts was dus langsgekomen en had heel snel gezien wat er aan de hand was en had Godje meteen in zijn speciaal uitgeruste busje meegenomen naar de grote stad waar het dure dierenziekenhuis was. Papa had gezegd dat het niet uitmaakte hoe duur het zou zijn, het ging om het leven van Godje. Sam had zich afgevraagd waarom er een prijskaartje aan het leven van haar kat hing en wilde niet lang nadenken over wat er was gebeurd als Papa het geld voor de dure dierenarts niet had gehad.
Papa had geen auto, dus gingen Sam en Papa met de trein naar de grote stad om Godje te bezoeken en te horen wat er verder zou gaan gebeuren. Het was prachtig weer, maar Sam vond van niet. Het was te warm voor haar shirt met lange mouwen en ze wist dat ze daardoor zweetplekken onder haar oksels zou krijgen, maar ze wilde niet in haar hemdje rondlopen omdat haar armen lelijk waren en dus als mensen haar blote armen zouden zien dan zouden ze zien dat haar armen lelijk waren. Sam wist niet waarom ze recent pas – twee maanden geleden toen ze naakt voor de spiegel stond – had gezien hoe lelijk haar armen en ook een beetje haar schouders waren en hoe het kwam dat ze vóór die tijd niet had geweten dat mensen dat natuurlijk zouden zien als ze geen shirt met lange mouwen droeg. De vieze zweetplekken waren haar ook pas vorige maand opgevallen; Sam was zich sowieso steeds raarder gaan voelen over allemaal dingen zoals haar schoenen en voeten en haar ogen en neus en haarkleur en oorbellen en oorlellen en tong en Sam wilde heel erg graag dat mensen en haar klasgenoten en jongens niet zouden zien en weten dat zij zich over al die rare dingen raar voelde. En ook wilde ze dat Godje vandaag niet doodging.
“Je bent stil vandaag,” zei Papa toen ze bij het station waren en de roltrap opstapte.
“…”
“Kom, je moet aan deze kant staan.”
“Waarom?”
“Omdat als je wilt staan, dan moet je aan deze kant staan. Dat staat hier: ‘Links Gaan, Rechts Staan’, zie?”
“…”
“Goedzo. Hoe gaat het verder met je wiskunde?”
“Weet ik niet. Prima, ofzo.”
“Is er iets waar je over wilt praten? Je bent zo stil vandaag.”
“…”
“…”
“Nee.”
Bij de trein mocht Sam van Papa op het knopje van de deuren drukken en ze snapte niet waarom. Alsof hij dat niet zelf kon. De trein was nieuw en anders en ze drukte het knopje in en zag dat het een echt knopje was geworden en niet meer het knopje-dat-geen-knopje-was was zoals het voorheen bij de oudere trein was. Sam herinnerde zich iets van lang geleden; dat moet dan betekenen dat de Getrainde Onzichtbare Deur-aap ondertussen ook wel dood is, dacht ze.
Papa en Sam zaten in de bovenste coupé, zoals gewoonlijk. Zoals ongewoonlijk moesten zij zich in een krappe tweezitter schuiven, want het was dus zo’n nieuwe trein en Sam vond het niets. Ze wilde de oude vertrouwde beenruimte van de vierzitters, die nu dus bezet waren, omdat er nog maar twee waren, van de vierzitters. Sam duwde zich in het hoekje, tegen het raam aan want Papa mocht niet van haar armen weten en hij zou ervan weten als hij tegen haar aan zou zitten. Papa prikte een pakje Wicky open en zat veels te breeduit. Hij wees naar Sam met het rietje, maar Sam wilde geen kinderdrinken. Papa zat te zuigen. En hij vroeg of Sam niet nog een leuk boek had meegenomen ofzo. Sam keek uit het raam. Naar onder. Naar het spoor dat onderdoor schoof en breder werd en dan weer smaller en samensmolt met zichzelf en dan opeens weer afsplitste en tot bocht bevroor.
“Wanneer mag Godje weer mee terug naar huis?” vroeg Sam uiteindelijk. Papa zei eerst even niets, en dacht even na en zat met een uitgemergeld pakje kinderdrinken aan zijn lippen lucht te zuigen – het pakje schreeuwde het uit.
“Dat hangt ervan af. Dat hangt af van wat wij besluiten.”
“Hoezo, besluiten?”
“Nou…” Papa staakte eindelijk de gruwelijke marteling van het Wicky-pakje; mikte het in het kiepende prullenbakje. “We zullen een beslissing moeten maken, Sam, ben ik bang.”
“Een beslissing. Een beslissing waarover?”
Papa was een pakje Liga aan het ontvellen.
“De laatste keer dat ik de dierenarts heb gesproken – we hebben vanochtend even gebeld – heeft hij mij verteld dat Godje’s nieren er helemaal mee zijn gestopt. Dat is niet goed. Dat betekent dat hij zijn eigen bloed niet meer kan zuiveren.”
“Is dat echt zo slecht dan?”
“Ja, natuurlijk,” zei Papa. “Dat is heel slecht voor ieder dier.”
Ja, natuurlijk, dacht Sam, terwijl ze keek naar hoe Papa de koekranden van de Liga afbeet. Een kat met vies bloed – zelfs al is het Godje – is natuurlijk niet goed; niemand vindt dat leuk.
“En een niertaransplantasie dan!”
“Uh…”
“We kunnen toch een nieuwe nier in Godje taransplanteren? Of! Of zijn bloed vóór hem schoonzuiveren! Dat moet toch wel technogololisch mogelijk zijn, toch?”
“Nee, Sam, nee. Dat gaat niet.”
“Waarom niet? Ik heb nog een nier over. Die gebruik ik niet. Dat zeiden ze op TV. Dan taransplanteer ik die wel aan Godje!”
“Een mensennier, Sam, kan niet…” Papa zat nu tussen het door de roze-beige bovenkant van de Liga te likken. “…in een kat. Of welk ander dier dan ook. Dat werkt biologisch niet. Alleen…” Hij knabbelde nu aan de randen van de zachte roze-beige vulling. “…in andere mensen. En zelfs dan werkt het vaak niet, vanwege allemaal redenen.”
“O…” Net als de rest van haar lijf waren zelfs haar nieren dus niet goed.
“En nierdialyse, zo noemen ze dat, het zuiveren, dat gaat al helemaal niet. Voor een kat.”
Voor een kat. Dus voor mensen wel? Alsof een dier niet goed genoeg is om schoongezuiverd bloed te verdienen wanneer hij dat zelf met zijn eigen nieren niet meer kan maken.
“Dus de dierenarts zei dat we Godje beter kunnen laten inslapen vandaag, lieverd. Als we hem vandaag wel nog mee naar huis nemen, leeft hij misschien nog even – dat zei de dierenarts –, maar dat zal niet leuk zijn voor Godje…” Papa’s afgetakelde Liga ging hap-slik-weg. “…of voor ons.”
Inslapen? Slapen? Doodmaken, bedoelt hij.
“Nee.”
“Nee?”
“Ik wil niet dat Godje wordt doodgemaakt.”
“Je moet het niet zien als doodmaken, Sam. We moeten hem helpen en op die manier kunnen we hem helpen.”
“Godje wilt ook niet doodgemaakt worden.”
“Dat is niet… We zijn er. We moeten er hier snel uit, voor hij weer gaat rijden. Sorry.”

Sorry. Papa had ‘sorry’ gezegd. Hij had ‘sorry’ gezegd toen ze de trein verlieten en daarna – nadat ze met de metro waren geweest en een kort stukje hadden gelopen – op de hoek van de straat met het dierenziekenhuis een soft-ijsje met bruine spikkels voor zichzelf gekocht, die hij met de tong ontdeed van die bruine spikkels terwijl hij zich meldde bij de receptie van het dierenziekenhuis. Sam had nog nooit een kat zien ademen; door de mond, met grote teugen naar binnen en lange, gepijnigde bubbel-rochelende stoten weer naar buiten; ze had dat nog nooit gezien of er zelfs maar over gehoord dat katten dat konden, en toch lag Godje nu hier, op zijn zij op een ziekenhuisbedje met uitgerold rolpapier en een infuusje in zijn pootje precies dat te doen. Een kat buiten adem.
Sam stond naast het bedje, aan de rechterkant, stilletjes te kijken en te luisteren. Papa en de dure dierenarts stonden aan de andere kant. Papa knabbelde aan het hoorntje van zijn ijsje en liet het kraken. Sam hoorde het geborrel diep in Godje’s keeltje. Links gaan, rechts staan. Ze wilden Godje doodmaken, Papa en de dure dierenarts. Sam wilde Godje knuffelen en kriebelen en hem laten knorren in plaats van dit geluid te laten maken. De dure dierenarts had een duur woord gebruikt voor wat hij en Papa Godje wilden aandoen: ‘uiternazeren’, ofzoiets.
Links is gaan; doodmaken en doorgaan.
Rechts is staan; helpen en bijstaan.
De dierenarts zei nogmaals iets waarmee hij zijn gruwelijke intenties probeerde goed te praten. Sam luisterde niet. Toen liepen beide mannen de kamer uit. Blijkbaar was er besloten Sam even alleen met Godje te laten. Alleen met Godje en de moeizame ademhaling waarvoor Sam nooit door een volwassene was gewaarschuwd dat katten dat konden. Wat denk je als mens wanneer je alleen gelaten wordt met een stervend familielid? Je staat daar en kijkt neer op een slapend, leeggezogen lichaam, en het enige bewijs dat er nog leven door dat dierbare lichaam stroomt is de ademhaling – de machinale, haperende ademhaling. Wat gebeurt er daarbinnen? Worden er nog gedachten gedacht? Gevoelens gevoeld? Je wilt iets zeggen, denk je, maar je denkt ook dat je alleen maar denkt dat je iets wilt zeggen omdat je denkt dat andere mensen die alleen zijn met een stervend familielid vaak iets zeggen, maar dat weet je helemaal niet, want je staat helemaal alleen in een kamer met een slapend, leeggezogen lichaam voor je; dus je geeft hem maar een aai over zijn bol en een kus op zijn harige voorhoofdje en je beseft opeens dat je toch iets wilt zeggen en als je het zou zeggen…je hangt na die kus zo dicht bij dat lichaam dat je plots ruikt dat het nog een geur heeft en voelt dat het nog warmte uitstraalt en als je zou zeggen wat je denkt dat je wilt zeggen…dan maak je het echt. Zo echt als maar kan.
Na enkele minuten kwamen Papa en de dierenarts weer de kamer binnen en troffen een lege kamer aan. Ze vonden een lege kamer met een lege operatietafel en een losliggend infuusnaaldje; met een lade die was opengetrokken en de deur van de andere in/uitgang, die op een kier stond. Papa had een lolly in zijn mond. Sam was er niet.
Op de W.C. zat Sam met Godje over haar schoot gedrapeerd en ze huilde terwijl ze haar mouwen opstroopte. Ze stroopte haar mouwen op en haar lelijke armen kwamen tevoorschijn. Sam had eens op het internet gezien hoe griezelig gemakkelijk scalpels door huid en vlees gaan. Zo gemakkelijk, dat het leek alsof het waarschijnlijk niet eens pijn zou doen. En zelfs als het net zoveel pijn zou doen als de andere keren maakte dat toch niet uit, want Godje had schoongezuiverd bloed nodig en Sam lag niet in het ziekenhuis met nierfalen dus haar bloed moest wel goed zijn. Het moest wel. Ze legde Godje’s hoofdje in haar hand en hield het scalpel vlak boven haar huid. Zou Godje nog weten hoe hij moest slikken wanneer het bloed zijn mondje in zou stromen? Haar duim zat in Godje’s bekje, om het bloed te begeleiden, en de vlijmscherpe rand van het scalpel zat op haardikte van haar huid – ze kon het vlees al haast zien splijten. Sam zag de rode vlek die in haar broek was verschenen toen het slot van buiten werd opengedraaid en Papa in de deuropening stond. De lolly viel uit zijn mond. Verbijsterd. Hij had Sams naam nog geroepen maar zelfs dat korte woordje niet kunnen afmaken toen ze naar hem opkeek.
Rechts is staan; links is gaan. Verdergaan. Sam zat achterin de dierenambulance met voor haar op de brancard een dekentje waar Godje onder lag. Ze droeg een net iets te lange joggingbroek met het prijskaartje er nog aan.
Papa zat voorin. De dure dierenarts achter het stuur. Op Papa’s schoot lag de plastic tas met daarin de vieze spijkerbroek en het vieze ondergoed. Hij was stil. De schaamte die eerder over hem heen was gewalst, galmde nog in hem na; hoe de receptioniste van de dierenarts Sam apart had genomen om haar te laten zien hoe het maandverband werkte en Sam uit te leggen wat er precies aan de hand was. Papa had de stilte van een man die wist dat hij moest veranderen en nu alle mogelijke manieren aan het bedenken was hoe dat zou gebeuren. Zijn dochter was aan het veranderen en hij had het niet gezien. Uit een soort argeloos automatisme had hij enkel oog gehad voor de oude vertrouwde Sam, ook al was die Sam allang al vervangen door de veranderende Sam. Hij had het gemist; de eerste horde op de weg van meisje naar vrouw was gesprongen en hij kwam pas kijken toen zijn dochter zich, na de val, zelf maar had opgeraapt – om ook zelf verder te gaan.
Eenmaal thuis had Papa in de achtertuin een gat gegraven en een oude schoenendoos gevuld met Godje. Zachte, zwarte Godje. Toen de doos in het gat lag, liet Sam weten dat ze nog iets wilde zeggen. Ze gaf de voordracht; plechtig en met geheven hoofd. Het was mooi en Papa huilde stilletjes, zodat Sam het niet zag. Het was bijna gedaan.
“Doeg, Godje,” zei Sam, terwijl ze met haar handen de tuinaarde terug in het gat wierp. “Ik ben trots op je, en ik houd van je.”

 

De Koffer

Terwijl hij zag hoe de wolkjes hete adem van zijn werkpaard met de regelmaat van aanhoudende inspanning verschenen en verdwenen, dacht de Poolse boer aan zijn zoon, die een eind achter hem liep en het zaad uitstrooide. De grond was hard, maar goed te ploegen. Zolang hij leefde, bewerkte de boer dit afgelegen land al, net als zijn vader, zijn opa en diens vader. De hoeveelheid voldoening die hij haalde uit het werk was, net als het geld, hoewel het niet veel was, genoeg voor hem, adequaat. Zijn zoon, die ondanks de traagheid van het bejaarde paard steeds verder achteropraakte, dacht daar anders over. Voor hem waren beiden opbrengsten haast onuitspreekbaar mager. Haast, want vanochtend was zijn zoon er weer over begonnen met beduidend minder terughoudendheid dan de vorige keren. Weer had de arme boer geweigerd. Hij had het geld niet om hem naar de hoofdstad te sturen en een studie voor hem te betalen. En als hij al wat geld had, moest het naar een nieuw paard gaan, niet naar een studie Civiele Techniek & Duurzaamheid. Daarbij kon hij de hulp niet missen. Misschien zou hij ook de eenzaamheid niet aankunnen, maar dat had hij verzwegen. Het paard bleef ademen en de ploeg trekken en leek geen andere verlangens te bezitten.
Toen de boer het paard aan het eind van de akker liet keren en zoals altijd de eenzame pijnboom bekeek die daar aan de rand van de akker stond, daar waar hij hem zelf als kind geplant had, viel hem iets eigenaardigs op. De boom was niet hetzelfde. Niemand anders zou het opgevallen zijn, maar hem was het zonneklaar – de boom stond scheef. De boer liet het paard staan en baande zich een weg door de struiken die zijn erf omzoomden en waarachter de boom stond en de verlaten weg lag. Toen hij door de struiken kwam en zag wat erachter te zien was, baande hij zich meteen weer een weg terug. Hij riep zijn zoon. De zoon liet de zak met zaad op de aarde ploffen, maar bleef laconiek staan waar hij stond. Nog eens riep de boer. Het was de manier waarop die de zoon aanzette tot bewegen. Weer was de boer door de struiken gegaan en rende nu op de ietwat scheve boom af. Nog voor hij de situatie goed had overzien, trok hij de deur open en zag de lege airbags en de twee mannen. De passagier, wiens nek zeer zeker niet stond zoals deze normaal hoorde te staan, was dood. De bestuurder hing deels uit zijn halfopen deur met een hand op zijn nek en had haast overal bloed gelekt. De boer hoefde niet opzoek te gaan naar een hartslag om te weten dat ook hij dood was. Achterin zat niemand. In de wagenwijd openstaande achterbak van de vierdeursauto lag ook niets, maar in het remspoorvrije gras achter de auto lag wel iets. Een attaché. Zwart, licht gehavend, leer. De boer hurkte neer en draaide het ding met het handvat naar zich toe. Het was gewichtig, tot de nok gevuld met iets. Haast vergeten wat hij zojuist had gezien, klikte hij het open. In zijn fysieke verstarring dacht hij aan zijn zoon, die nog niet uit de bosjes was gekomen, en aan de onweerstaanbare mogelijkheden die zijn zoon zou inzien als hij achter deze ontdekking zou komen. Op het moment dat hij het ding wilde dichtslaan en vlug onder de auto schuiven, voelde hij een hand op zijn rug. Zijn zoon hurkte naast hem neer en zag wat hij zojuist had gevonden. De twee mannen staarden naar de groene zee van honderdjes. De arme boer wenste dat hij meer tijd had gehad om te bedenken wat hij nu moest doen.
Maurice van Doorn was bezig in zijn achtertuin. Zijn werkhandschoenen en de knieën van zijn tuinbroek waren bruin en vochtig van de aarde. De muffe, zoete geur van vruchtbare grond had zijn neus verzadigd en zijn wenkbrauwen waren zwaar door het zweet van aanhoudende inspanning. Eerst had hij het gras gemaaid, daarna de resten weg geharkt en vervolgens de struiken gesnoeid en bijgeknipt; toen de resten daarvan weg geharkt. Nadat hij het onkruid rondom de lobelia’s en akkerviooltjes had weggetrokken, moest hij nog eens met de hark in de weer. Ook had hij nog wat rijen tulpen aangeplant in een plantenborder die hij daarvoor leeg had geschoffeld. Hij had honger gekregen, maar hij bleef naar werk zoeken wat hij eerst meende te moeten doen voordat hij kon eten.
Door de indeling van zijn achtertuin had Maurice al die tijd niet in de richting van zijn huis hoeven kijken. Op die manier hoefde hij er ook niet aan te denken. Hij woonde er alleen nu, in dat grote huis, waarvan haast elke kamer nog maar een halve inboedel had. Samen met zijn voormalige zwager had hij aan het begin van de week, van maandag tot en met woensdag, alle spullen en meubelstukken – door de moeder van zijn kinderen zorgvuldig, alfabetisch, met symbooltjes die graden van vereiste voorzichtigheid aanduidde in een ellelange tabel genoteerd – ingepakt of uit elkaar geschroefd. Op donderdag waren zijn voormalige zwager, voormalige zwagerin en de Nieuwe met de verhuiswagen langsgekomen. Maurice was die dag op bezoek gegaan bij zijn moeder in Bergen aan Zee, die daar zat te wachten achter haar raam, neerkijkend op de pulserende branding. Toen hij terugkwam had hij dus een huis met in elke kamer een halve inboedel. Alleen de zolderkamer van zijn zoontjes, de enige kamer die hij eerder die week zelf nog niet had betreden, bleek helemaal leeg te zijn. Zijn tuinhuisje bleek de enige ruimte, waar niets uit ontbrak. Nu was het vrijdag. Omdat hij voor de hele week vrij had genomen van werk – het gros van zijn vakantiedagen voor het komende jaar – moest hij nog één dag doorkomen eer het weekend was. Hij was dus gaan tuinieren.
Maurice kwam omhoog en rechtte zijn stijve rug en knieën. Op zoek naar meer werk keek hij nog eens rond. De tuin had er in tijden niet zo strak bijgelegen, en Maurice tuinierde regelmatig. Alleen voor de schuttingdeur lag nog de grote rozenstruik, de enige plant die zij verzorgde, met de wortels in de lucht. Die kon hij nog opruimen. Toen besefte Maurice, dat hij de oude iep was vergeten. De iep stond in een verre hoek van de tuin, waar zijn vader hem ooit geplant had, deels verborgen achter de rozebottelstruiken. Aan de voet van die iep is natuurlijk nog wel wat onkruid te vinden en die klimop die eerder nog onopgemerkt is gebleven, is ronduit lelijk.
Maurice verdween in de rozenbottelstruik. Een gehandschoende hand kwam boven de struik uit en greep naar de klimop. Nog een gehandschoende hand kwam tevoorschijn en samen begonnen de handen de stugge lianen van de iep te trekken. Toen stopten de handen plots, hun greep verslapte en zij verdwenen weer achter de struik. Even was het, op wat onzichtbaar geritsel na, stil in de tuin. “Wat is dit nou?” zou een eventuele toehoorder daarna gehoord hebben. De rozenbottelstruik splitste zich en Maurice was weer daar. In zijn handen een zwartlederen tabletvormig ding met aan de bovenkant een handvat; hij knielde neer en plaatste het plat op het gras. Klik! – klik!
Minutenlang was Maurice al knielend bevroren, starend naar de groene inhoud. Toen sloeg hij het ding plotseling dicht, kwam overeind en liep met grote passen op zijn stille huis af. Er kwamen geen stekende gedachtes in hem op toen hij de halve keuken betrad, langs de open deur van de halve woonkamer liep, boven zijn halve slaapkamer in kwam; noch op het moment dat hij zag hoe weinig kleding hij eigenlijk had nu dat de enige kledingstukken waren die zijn kasten vulden. Hij kleedde zich om zonder het zwarte geval ook maar een moment uit het oog te verliezen. Hij deed wat extra kleding en wat verzorgingsproducten in zijn reiskoffer en opende daarna de andere weer.
Hij telde het geld.
De buurman van Maurice was zijn hond aan het uitlaten en zwaaide naar de auto van Maurice op het moment dat hij de wijk uitreed. Met in zijn achterbak een koffer gevuld met kleding en een andere met een miljoen stoof hij de A28 op, kwam hij langs Zeist, toen Utrecht, waarna hij de Lek overstak via de Hagensteinsebrug en gedurende het volgende uur gestaag verder richting het zuiden afgleed. Even brak het zweet hem uit toen hij zag dat hij de landsgrens passeerde en België inreed, maar er was geen douanier te bekennen en algauw had hij weinig redenen over om zich zorgen te maken. Hij was vooral geschrokken van het gemak, waarmee hij zijn vracht de grens over smokkelde. Toch reed hij met een wijde boog om Antwerpen heen. Zijn auto beschreef een flauwe kromme langs de oostelijke en vervolgens zuidelijke rand van de stad en vervolgde zijn weg met een relatief rechte lijn richting het westen. Het kalme landschap van België masseerde zijn gespannen staat en langzaamaan kwamen zijn strakgetrokken zenuwen tot rust. Een laatste stresspiek bereikte hem nog vlak buiten Brugge, toen hij gebeld werd door de naam die hij zo was gaan haten en die hij meteen wegdrukte.
Hij had zijn auto in de ring van nieuwbouw geparkeerd en wandelde nu het historisch centrum van Brugge in. Dit was de plek waar hij altijd zijn rust kon vinden, deze twee vierkante kilometer waarvan hij alleen de straten kende en niet de mensen. Zelfs de inhoud van zijn bagage bracht hem niet meer van de leg, nadat hij zichzelf één misschien twee keer had moeten vertellen dat niemand wist wat hij bij zich droeg en er dus niets fout kon gaan. Nadat hij een tijdje door de straatjes van middeleeuws steen had gebanjerd en een half uur op een bankje bij het wit uitgeslagen standbeeld had gezeten en over de gracht voor hem had uitgekeken, was hij opzoek gegaan naar een slaapplek. Hij vond een Bed & Breakfast voor een prikkie – het was laagseizoen – en had een hele verdieping voor zichzelf: slaap-, woon- en badkamer en een bibliotheek/studeerkamer. De eigenaar was een sympathieke vijftiger met een bierbuik en een racefiets-plus-strak-wielrenpak en een vriendelijke, niet-opdringerige interesse naar de reden van Maurices bezoek. Op deze vraag, zijn eerste woordenwisseling op Belgisch grondgebied, antwoordde Maurice pardoes, “voor vertier.”  Boven, in de slaapkamer, leegde Maurice het ene stuk bagage in de kledingkast en schoof de ander eronder. Nadat hij zich had opgefrist, dook hij weer de wirwar van oude straatjes in, om een goed restaurant te zoeken.
Het met speciaal-bier afgebluste stoofvlees en de puree van gepofte gerookte aardappel hadden hem goed gedaan, net als het speciaal-bier dat hij erbij had gedronken. Na betaald en zeer genereus getipt te hebben – pas naderhand had hij uitgerekend dat het minstens 30% geweest was –, ging hij in een ander deel van het Brugse centrum aan een imponerende bar zitten om een zo groot mogelijk deel van het Belgische bieraanbod te proeven. Nu was de tijd gekomen om na te denken. Wat zou een mens doen met een gevonden som als deze? Je hoort het natuurlijk aan te geven bij de politie. Dat is wettelijk verplicht, maar ook het veiligst. Je hebt geen idee waar het geld vandaan is gekomen; wie het nu misschien mist. Dit uitstapje is dus ronduit smeken om problemen. Maar dat is allemaal onder normale omstandigheden; de meeste mensen zitten niet te wachten op het soort ingrijpende veranderingen die gepaard gaan met het in bezit houden van een bedrag als dit, diep van binnen in ieder geval niet – jij wel. Ingrijpende veranderingen waren er toch al, het verschil is enkel de richting waarin zij nu kunnen gaan. Dan mag je toch wel een wettelijke verplichting in de wind slaan, wanneer jij de enige bent die weet dat je deze hebt? Is dat niet een recht wat je jezelf kan toe-eigenen? En het mogelijke gevaar, tja, is dat risico werkelijk wel zo groot? Verdwijnen is nu een koud kunstje, mocht dat nodig zijn; gewoon iets voorzichtiger zijn voortaan, bedachtzamer zijn met je uitgaven. Toch voelt het niet goed. Hoe vergaat het mensen die plotseling de loterij winnen? Plotseling, plotseling; hoe anders? Negen van de tien wordt ongelukkig, dat is toch een feit. Daarom worden er naast gigantische prijzengelden ook altijd therapeuten meegegeven, mensen weten niet om te gaan met zulke sommen. Maar die mensen hebben er gewoon niet goed over nagedacht. Ze vertellen het aan hun vrienden en familie, spenderen opzichtig meer dan voorheen, gaan boven hun oude standaard leven en verwachten tegelijk dat hun naasten doodleuk doorsukkelen op die van hun. Geld maakt niet gelukkig, als je niet weet hoe je gelukkig dient te worden. De truc is juist om het niemand te vertellen. Inderdaad, als de banden die je met je naasten hebt je iets kunnen schelen, dan vertel je het hen niet zomaar. Niet zonder er eerst heel lang en goed over na te denken. En je gaat zeker niet boven je oude standaard leven, eigenlijk mag er zo min mogelijk veranderen aan je leven. Daarom kan je misschien beter helemaal de loterij niet winnen, plotseling of niet. Maar wat als die banden je niet zoveel kunnen schelen? Dan vertel je het ook niet. Je vertelt niets en je vertrekt. Je gaat reizen, verhuizen, een nieuw leven beginnen. Geef je nog iets om je zakelijke, familiale en vriendschappelijke banden? Heb je ze wel nog? Natuurlijk. Het voelt misschien nu zo, maar je bent heus niet de eerste de beste die alles is kwijtgeraakt, en je bent niet eens echt alles kwijtgeraakt – je hebt je baan nog, je huis, je tuin. Geef het genoeg tijd en je zult hier doorheen komen. Zonder hulpmiddelen. Menig persoon is jou op die manier voorgegaan. Maar, toch…
Maurice zat ondertussen vier bier diep in het assortiment. Ofschoon zijn geest nog op volle snelheid werkte, begon deze vervaarlijk te zwenken. Voor vanavond is het genoeg – hij stapte uit zijn gedachtegang. Alsof hij zojuist pas was binnengelopen en op een kruk was gaan zitten, bekeek hij zijn kroeggenoten. Het waren er niet veel. Aan een rond tafeltje speelde een tweetal schaak; mooie, logge stukken van onyx sprongen over een marmeren bord. Achterin maakte men biljartgeluiden. In het rookhok brandden wat sigaren. De enige mensen aan de bar waren hij, drie vrouwen die overduidelijk vriendinnen waren die elkaar lang niet hadden gezien en nu in die typische, ongemakkelijke drietalspositie aan een rechte bar zaten en een haast mathematisch ingewikkeld kruisgesprek voerden en nog een man, die alleen zat. Het geluid dat uit de muziekinstallatie kwam, was net als het bier dat er werd verkocht: smaakvol en precies sterk genoeg. Maurice bekeek de man een tijdje en de man had niet door dat hij bekeken werd, omdat hij in diezelfde soort trance leek te verkeren waarin Maurice even daarvoor zelf nog naar de bespiegelde muur van drankflessen had zitten staren. Toen zag hij het bedachtzame waas van de ogen vallen en Maurice keek weg.
“Doe mij die ook maar,” hoorde Maurice naast zich, nadat hij zelf zijn vijfde speciaal-bier had besteld. Maurice hoorde dat de man uit Nederland moest komen, op zijn minst oorspronkelijk. Hij moest ongeveer dezelfde leeftijd hebben als hem en Maurice vond dat de man een opvallend sympathieke uitstraling had. Toen de man ook zijn Straffe Hendrik Tripel had ingeschonken, zijn glas hief en naar Maurice proostte, voelde Maurice zich opgelucht, geaccepteerd. Erkend.
“Op nadenken, inderdaad,” antwoordde Maurice, nadat hij zich voor even had afgevraagd hoe de vreemdeling dat had geweten.
“Dit moet toch wel mijn favoriete plek op aarde zijn. Niet deze kroeg, bedoel ik, de stad, deze straatjes en grachten. Ik bedoel, deze kroeg is een goede kandidaat, hoor, om het beste plekje in het midden van de beste plek op aarde te zijn.”
“Het is niet je eerste keer dus. Hoelang kom je hier al?”
“Daar vraag je me wat. Dat moet zo’n 30 jaar geleden voor het eerst zijn.”
“88?”
“Even kijken. Het was toen net uit met mijn eerste vriendinnetje, twee jaar verkering. Ik ben ontmaagd in 86, dus ja, dat moet dan de herfst van 88 zijn geweest toen ik hier voor het eerst rondliep.”
“Toen was ik er ook,” grijnsde Maurice.
“Dat meen je niet. In de herfst?”
“Zeker.”
“Vijf jaar later was mijn tweede keer. Ik moest toen een knoop doorhakken voor mijn toekomst als student.”
Maurice gebruikte zijn vingers als telraam. “93, 96, 2000, 2009 en tien en nu dus weer. Elke keer in de herfst, als ik het goed heb.”
“Ga weg! Niets anders dan de herfst doet deze plek recht toe. Voor mij 88 dus, ook 93, 96…2000 zou heel goed kunnen, maar van die tijd is mijn boekhouding nogal slordig. 2009 en tien ook, ja. Dat waren twee turbulente jaren…”
“Vertel mij wat,” lacht Maurice met het bierglas tegen zijn tanden.
De man stond op van zijn kruk en kwam richting Maurice gelopen. “Het ziet ernaar uit dat het toeval eindelijk heeft besloten om ons samen te brengen. Dat moet dus betekenen, dat ook jij dit keer met een probleem zit waar je maar niet in je eentje uit lijkt te komen.”
“Ik vrees, dat ik jou daar gelijk in moet geven, ja.”
“Mooi! Ik ben Huub van Heim.”
“Maurice van Doorn.”
“We moeten elkaar helpen, Maurice. Anders zullen we allebei te gronde gaan. Ik stel voor dat we meer bier bestellen. Houd je van sigaren? Mooi, dan roken we er eentje bij onze nieuwe biertjes en wanneer die op zijn en wij er allebei nog één hebben besteld, dan gaan wij het hebben over onze respectievelijke kopzorgen.”
“Huub, dit is het soort instelling waar ik mij in kan vinden, en een plan waar ik achter kan staan.”
Zoals afgesproken voerden de mannen met een plan hun plan uit, maar niet helemaal. De avond vorderde, het bier bleef besteld worden, maar de problemen kwamen niet ter sprake. Het gevoel geconfronteerd te worden met een vriendschap die al vele jaren eerder had kunnen ontstaan – had moeten ontstaan –, was te sterk aanwezig. Er werd gesproken over gedeelde interesses: vakkennis, hobbykennis, levenskennis; verloren liefdes werden opgerakeld, gedachten en ideeën die allang afgedankt en vergeten leken, werden nieuw leven ingeblazen. Met de minuut voelden de mannen zich jonger van geest worden. De enige problemen die ter sprake kwamen, waren die problemen die zij afzonderlijk, jaren geleden, in ditzelfde pittoreske plaatsje, reeds hadden opgelost. Zij prezen elkaar op hun beslissingen, of gaven op strenge maar eerlijke wijze substantie aan het ja-sukkel-je-had-natuurlijk-moeten-weten-dat-dat-niet-ging-werkengevoel. Toen zij uiteindelijk verzocht werden te vertrekken, omdat de tent ging sluiten, namen zij beide nog een flesje mee voor onderweg.
De volgende dag werden de mannen elk alleen in hun gehuurde kamer wakker. Allebei konden zij zich niet herinneren hoe zij daar precies teruggekomen waren; contactgegevens leken niet te zijn uitgewisseld. Het eerste dat Maurice na zijn ontwaken deed, was onder de kast kijken. Hij trof geen verandering aan. Opgelucht en met een opgeruimd hoofd begon hij aan de zaterdag waarin hij niets anders ging doen dan genieten. De eigenaar van het B&B had een ontbijtje voor hem klaargezet: een warm croissantje, een heet ei, een kuipje boter, kaas en ham, verse jus, koude melk, wat afgebakken bolletjes en een voorgevuld koffiezetapparaat, die hij alleen nog maar aan hoefde te zetten. Op zijn telefoon vond hij twee nieuwe gemiste oproepen, die hij liet voor wat ze waren. Na zijn ontbijt ging hij wandelen. De lucht was grijs en het miezerde, dus nam hij één van de paraplu’s mee, die het B&B tot zijn beschikking had gesteld, maar als meer dan een wandelstok fungeerde de paraplu die dag niet. Het weer was perfect zo. De miezer was verfrissend en de grijswitte lucht liet de halfkale bomen en middeleeuwse bouwkunst des te beter tot hun recht komen. Hij zou een grote cirkel door het centrum lopen, wat kathedralen bezoeken en misschien nog een museum; wat hem wel nog bijstond van het eind van de voorgaande avond was een afspraak die de mannen gemaakt hadden: uiteten in een zeker restaurant – Maurice had een vermoeden welk restaurant dat was en zijn intuïtie gaf de voorkeur aan een aankomsttijd van zeven uur, dus werd dat het laatste agendapunt op zijn planning voor die dag.
Omdat hij geen idee had op welk restaurant de keuze anders gevallen had kunnen zijn, had Maurice maar vast aan een muurtafeltje, waar een hertenkop boven hing, plaatsgenomen in het restaurant waar hij nu dus was. Hij genoot rustig van een zacht rood wijntje. De enige gedachte die wat weg had van een zorg, was die die betrekking had op Huub. Hij wilde zijn nieuwe kameraad graag bedanken voor de afgelopen avond, omdat hij hem had geholpen een definitieve voorstelling te maken van hoe zijn leven er na dit weekend uit zou zien. Ook was hij benieuwd of hijzelf dezelfde uitwerking op Huubs toekomstvisie had gehad. En stiekem wilde hij hem ook gewoon graag weer zien.
Huub van Heim liep fluitend over de Brugse bruggetjes en straten. Altijd wanneer hij goed in zijn vel zat, kreeg hij een uiterst charmante en zelfverzekerde houding, en altijd wanneer hij zulk aplomb bezat, liep hij spontaan een Vrouw tegen het lijf; wanneer hij met zo’n houding spontaan een Vrouw tegen het lijf liep, dan werd er altijd geneukt, en wanneer Huub geneukt had en ook nog eens goed in zijn vel zat, dan veranderde hij altijd in een wandelend cliché en floot hij liedjes op straat. Hij had de tijd niet in de gaten gehouden en geen moment getwijfeld of hij wel zeker wist dat dit het restaurant was waar hij moest zijn. In één vloeiende beweging liep hij de twee deuren van het restaurant door, zag Maurice zitten en nam plaats aan de kleine muurtafel.
“Hallo daar,” zei hij tegen het hertenhoofd boven hem. “En een goeden avond, Maurice.”
De mannen bestelden beiden een drie-gangen wildmenu en dronken samen een fles zware rode wijn op. De knopen die zij ieder op diens eigen houtje hadden doorgehakt, kwamen niet ter sprake. Bedankwoorden evenmin. Vanaf het moment dat Huub binnenkwam met zijn nog vochtige haren en Maurice opkeek van zijn heerlijke, zachte rode wijn was het duidelijk wat er aan de hand was. Om dat nog eens onder woorden te brengen met een blijk van dank zou een doodzonde wezen, en dat wisten de mannen. De vierde gang van het drie-gangen wildmenu was nog een fles rood.
“Is dat je vrouw?” vroeg Huub, toen de mannen op weg naar een kroeg waren. Het was de derde keer die avond dat Maurice zijn telefoon uit zijn zak had gepakt, iets wegveegde en het ding weer wegstopte en zelfs de vijfde keer die dag.
“Nee.”
In de kroeg hadden de mannen, bijna geheel dankzij Huub, allebei iets aan de haak geslagen. Huub was (met de zijne) meegelopen met Maurice (met die van hem) tot aan de deur van het B&B. Daar werd door de vier nog even wat nagepraat, om te verhullen dat iedereen stond te wachten op het moment dat dit ene viertal twee tweetallen zou worden. Toen eindelijk de afscheidswoorden waren uitgesproken, besefte Maurice dat Huub, met zijn glazige oogjes en scheve grijns, pas met de zijne weg zou lopen zodra hijzelf achter de deur was verdwenen, dus verdween hij maar met die van hem achter de deur.
“Veel plezier, Maurice,” hoorde hij nog achter zich.
Bovenaan de trap, vlak voor hij de sleutel in het slot stak, draaide hij zich om naar de vrouw met de grote bos krullen en brede heupen. “Wacht, ik ben iets vergeten.” Hij glipte langs haar weer naar beneden en de voordeur uit. Op straat was al niemand meer te bekennen. Hij telde tot tien en ging terug naar binnen, waar hij licht geagiteerd constateerde dat de vrouw niet bij de voordeur op hem stond te wachten, maar nog altijd bovenaan de trap. “Ik heb een vrouw,” zei hij van onderaan de trap.
“Wat?”
Weer zei hij dat hij een vrouw had, luider.
“Niet, toch? Dat zei Huub net nog.”
Maurice was nooit goed in staat geweest hard te praten in donkere hallen. Hij kwam de trap weer op. “Kijk,” fluisterde hij. “Ik kan dit niet. Sorry.”
“Vast wel, joh. Ik kan je helpen.” Zijn hand werd zachtjes beetgepakt en de sleutel werd door haar het slot in geleid – een gedempte klik van interne mechanieken.
“Ik… ik ben compleet impotent. Al jaren. En ik heb mijn pillen niet meegenomen.” De vrouw liet een schalkse glimlach zien en draaide zijn hand langzaam om. Het bevredigende, ouderwetse geluid van een opening.
“Als je nu niet weggaat,” siste Maurice. “Niet nu meteen, dan vermoord ik je. Ik hak je kop eraf en laat hem in de berm achter en je kinderen zullen zich hun leven lang blijven afvragen wat er met de rest van hun moeder is gebeurd.”
Maurice lag alleen in bed en dacht aan het ding onder de kledingkast. Het lag er nog toen hij zojuist keek of het er nog lag. Ofschoon zijn halve gezicht nog brandde, duurde het niet lang voor hij in een vredige slaap dommelde.
De volgende dag, zondag, was het tijd om weer terug naar Nederland te gaan. Na hetzelfde uitgebreide ontbijt als de dag ervoor, pakte Maurice zijn spullen en liep hij voor de laatste keer door het centrum en daarna het centrum uit richting zijn auto. Weer waren de mannen de voorgaande avond vergeten contactgegevens uit te wisselen. Het was goed zo. Het moest zo zijn, hun korte tijd samen had gedaan wat het had moeten doen. Er stond een glimlach op zijn gezicht op het moment dat hij de Brugse gemeentegrens passeerde. Gevoed door een lichte impulsiviteit en kalme zorgeloosheid en nog iets wat hij niet kon plaatsen, besloot Maurice niet de provinciale weg op te zoeken, maar via landweggetjes richting de grens te rijden. Na een half uur rijden reed hij langs een auto en een man met pech. In een flits zag hij het: het was Huub. Maurice keerde om.
Nadat Huub Maurice had ingelicht over het verdere verloop van zijn nacht met de zijne en Maurice Huub een ietwat minder louche verhaal had opgehangen over het verdere verloop van de nacht met die van hem vielen beide mannen haast ongemerkt stil toen zij de grens naderden. Maurice had Huub niet verteld waar hij precies heen ging en was dat ook niet plan. Huub had intern besloten Maurice alleen de spaarzaamste der richtingsaanwijzingen te geven wanneer dat nodig was, tot aan het moment dat Maurice zou zeggen, dat hij een andere kant op moest. Dat dat moment niet zou komen, wisten beiden nog niet.
“Zou je niet eens moeten opnemen? Volgens mij wil ze je erg graag spreken.”
“Ik heb liever niet dat je in mijn auto rookt. En nee, ik wil haar niet meer spreken.”
“Excuses. Dat kan ook zo wel, we zijn er toch bijna. Maar dus, is dat wat je dit weekend hebt besloten?”
“…”
“Dat je je vrouw niet meer wilt zien of spreken? Dat het klaar is?”
“…”
“Je moet deze afslag hebben, zo dadelijk.”
“Amersfoort? Je woont daar?”
“Nee. Niet echt. Ik moet wat ophalen. Ooit eerder geweest?”
“Mijn vrouw is vorige week verhuisd. Wat betreft mijn toekomst met haar, was er dit weekend weinig voor mij om nog over te beslissen.
“…”
“Ik ben er weleens doorheen gelopen.”
“Gelopen?”
“Ik heb in Brugge over iets anders moeten beslissen. Het maakt niet uit. Het is besloten. Mede dankzij onze ontmoeting.”
“Je hebt gelijk. Ik ben ook blij dat het gegaan is zoals het gegaan is. Bij die rotonde rechts, trouwens, dan links die buurt in met al die bomen.”
Maurice gaf zijn richting aan en keek in zijn achteruitkijkspiegel – alleen een persoon met een aangelijnde hond in de verte – en draaide zijn eigen woonwijk in.
“Dan hier zo links en dan aan het eind van de straat – je kan niet anders – rechts. Aan het eind van die straat, bij het laatste huis, mag je even stoppen.”
Maurice bracht de auto rustig tot stilstand, waarna Huub zei dat hij zo terug zou zijn en dat hij hem daarna naar het station kon brengen. In de achteruitkijkspiegel zag Maurice hoe Huub een eindje verderop tussen wat bosjes dook. Maurice hapte naar adem. Nu pas durfde hij het weer, ademen. Het waren de wortels van haar ontaarde rozenstruik, die hij boven de schutting kon zien uitsteken. Het was zijn oude iep die zijn lange schaduw hier over de straat wierp. Het was zijn achtertuin geweest waar Huub zojuist in verdwenen was. Waarom rijd je niet weg? Weg van die vent. Jij hebt wat hij nu zoekt. Maurice reed niet weg. Hij bleef als verstijft zitten en zag in de kleine spiegel hoe Huub weer uit de bosjes kwam en snel groter werd. Hij rende niet, maar snelwandelde als iemand die zojuist per abuis iets waardevols vernietigd had wat niet van hem was. Toen hij weer in de passagiersstoel dook, zag Maurice dat hij lijkbleek was.
Een volle minuut was het vrijwel stil in de auto; enkel het geluid van twee mannen, die iets zwaarder ademden dan normaal. Maurice moest twee keer slikken voor hij durfde te spreken. “Alles wel?”
“Wat?”
“Ik vroeg…”
“Keer maar om, alsjeblieft. Ik moet naar het station.”
Maurice startte de auto weer en keerde om. Huub bleef voor zich uit staren terwijl zij de straat waar de achtertuin van Maurice aan grensde, verlieten. Vijf minuten jezelf bij elkaar houden en je bent van deze man af, dacht Maurice tegen zichzelf. Ze waren de buurt bijna uit toen er een iemand voor de auto dook. Maurice moest in de remmen om zijn buurman niet te raken, die al zwaaiende met zijn vrije arm de weg op was gesprongen en daarbij zijn roze poedel bijna de nek had gebroken door de kracht waarmee die van het trottoir werd getrokken.
“Maurice! Wacht even! Janet zoekt je!”
Zijn buurman stond nu naast de bestuurdersdeur en klopte tegen het raam terwijl Maurice hem vanachter zijn gesloten autoraam bedremmeld aankeek.
“Buurman! We zijn al het hele weekend naar je op zoek,” klonk het hol.
Maurice zette zijn auto terug in de eerste versnelling en trok langzaam op, een kleine bocht makende om de hoestende poedel midden op te weg te ontwijken. Met de verbouwereerde buurman krimpend in de achteruitkijkspiegel reed hij zijn buurt uit. Het station langs. Amersfoort uit. De mannen reden richting de grens.
“Heb je hem bij je,” vroeg Huub toen de borden Duitse plaatsnamen begonnen te tonen, waarmee hij de stilte verbrak die vanaf het moment met de buurman had geheerst. Maurice gaf geen antwoord. Huub stak een sigaret op. “Wil je,” begon hij met een door rook verzwaarde stem, “dat ik je vertel hoe ik aan dat ding gekomen ben?” Even was er weer oogcontact. “Goed.” Vijf minuten was het stil, terwijl Huub rookte. Maurice zette het passagiersraam open, Huub gebruikte het raam als asbak. Nadat het lawaai van verstoorde aerodynamica weer achter het opgaande raam verdwenen was, begon Huub, “het was donderdagavond, nacht, eigenlijk, toen ik naar huis reed van een klus in Hilversum. Ik had een paar biertjes op; probeerde de controles te vermijden door polderweggetjes te nemen. Het was behoorlijk laat, behoorlijk donker ook en de weg waar ik op reed was behoorlijk lang en smal. Ik was de enige op die weg. Althans, dat dacht ik. Ik zag opeens het licht van twee koplampen in de verte, recht voor me, maar ze waren niet op mij gericht. Het was meer alsof iemand zijn auto schuin in de berm had geparkeerd. Ik dacht, vast een andere zuiplap die effe pissen moest of nekken misschien. Ik was wat langzamer gaan rijden, uit nieuwsgierigheid, en toen ik dichterbij kwam zag ik de boom in de bumper; het ding was half ontworteld. Dus ik stoppen, sprong de auto uit. Ik wist eigenlijk meteen dat ze dood waren, die vrouwen. Twee vrouwen. Ik dacht het te weten, omdat ze geen gordels droegen, en omdat er geen airbags waren afgegaan. Ze zagen er niet Nederlands uit. Eerder Grieks of ergens uit het Oostblok; ik herkende het nummerbord niet eens. Ik belde toen het alarmnummer, maar hing op op het moment dat ik een stem hoorde. Ze gingen me natuurlijk laten blazen; ik zou failliet gaan zonder rijbewijs. Terwijl ik stond te bedenken wat ik moest doen, zag ik dus dat ding daar naast de auto liggen. Gewoon in de berm, in het gras, alsof het net als ik pas naderhand bij het wrak was aangekomen. Ik twijfelde niet eens voordat ik hem opende, en toen zag ik natuurlijk, wat jij ook gezien moet hebben. Daarna ben ik denk ik een beetje doorgedraaid. Ik ben weggereden – met dat ding natuurlijk – en ik weet niet eens meer of ik wel de hulpdiensten heb ingelicht; ik weet het echt niet meer. Pas in de buurt van Amersfoort kwam ik dus weer een beetje bij zinnen, maar niet genoeg; ik had tijd nodig om na te denken. Ik parkeerde m’n auto in een rustig deel van Amersfoort en ben een buurt in gelopen – jouw buurt, klaarblijkelijk. Een tijd heb ik daar rondgelopen. Door de bomen deed de straatverlichting gelukkig weinig en dus heb ik een tijd gezocht naar een plek waar ik dat ding een paar dagen kon verstoppen. Ik wist toch ook niet wat ik deed, man. Ik denk dat het uiteindelijk de uitstraling van jouw huis was, wat het ‘em deed, het zag er gewoon zo eenzaam uit, zo verlaten, het leek me op dat moment de perfecte tuin om iets in te verstoppen. Nou, goed, maar dus ik hoef jou niet te vertellen dat dat achteraf toch wel het stomste is wat ik ooit gedaan heb. Maar weetje, wat toch uiteindelijk het hele weekend het meest in m’n kop heeft gezeten, is dat ik bij dat ongeluk, bij die twee vrouwen, geen enkel rem- of slipspoor heb gezien. Helemaal niets.”
Het begon goed donker te worden. De mannen hadden lege magen, maar geen honger. In de korte momenten dat het licht van de koplampen over fluorescerende verkeersborden schoof, was te zien dat de half-herkenbare Duitse namen en woorden met de frequente umlauten en sporadische ringel-s’en waren vervangen door on-intelligibele gedrochtwoorden met veel en op vreemde plaatsen geplaatste aanhangsels en accent aigu’s en scheve dwarsbalken en zelfs soms punten bovenop letters, zodat de mannen konden zien dat zij de donkere en stille nacht van Polen waren binnengereden. Niet alleen waren hun magen leeg, de benzinetank begon dat ook te raken en nog weer andere organen raakten voller en voller. Huub wilde niet klagen, maar greep wel zijn kans te wijzen op een voorbijschietend pompstation-pictogram dat boven de berm oplichtte. Het was compleet donker – geen sterren aan de lucht ook – toen zij bij het pompstation aankwamen. Het was er stil, maar het was open. Er stond iemand achter de toonbank.
Maurice luisterde hoe de telefoon overging; twee keer, drie keer. Hij zat op een de ietwat schone stortbak van een voorderest ranzig toilet. De autosleutels had hij bij zich, de auto stond op slot, Huub stond buiten te wachten op zijn beurt wanneer hij met de autosleutels de WC in mocht, misschien toe zou geven aan de drang naar een raampje te zoeken om uit te ontsnappen, maar tevergeefs – dat wist Maurice al – waarna hij na zijn behoefden gedaan te hebben de sleutels terug zou geven aan Maurice en zij samen de winkel van het pompstation zouden betreden en samen wat zouden kopen en samen benzine zouden pompen en uiteindelijk samen, tegelijk, weer in de auto zouden stappen. Na de vijfde toon hoorde Maurice haar stem.
“Janet?”
“O, Maurice!”
“Janet?”
“Maurice, waar ben je waarom laat je niks van je horen? Ik, we, zijn al het hele weekend naar je op zoek! Waar ben je?”
“Janet.”
“Ja, Maurice.”
“Waarom bel je mij steeds? Waarom zoek je me?”
“Ik maakte me ongerust, Maurice. We. We maakten ons ongerust. Waar ben je nu? Gaat het?”
“Het gaat prima. Wat is er? Wil je dat ik terugkom?”
“Waar ben je dan, Maurice? Ben je ver? Ik zou je graag willen zien, ja, zien dat je ongedeerd bent, als dat is wat je bedoelt.”
“Laat me met rust, Janet. Het is klaar.”
“Maurice… Hoe gaat… Hoe is het deze week gegaan? Ik zag dat je de tuin helemaal had gedaan, het is mooi geworden.”
“…”
“Ik zag ook dat je mijn rozenstruik weggehaald hebt. Dat is jammer, maar ik begrijp het wel. Ik begrijp het heel goed. Zijn er nog meer dingen, Maurice, die je uit de tuin hebt gehaald?”
“…”
“Maurice? Maurice, lieverd, ben je daar nog?”
“Ik weet niet waar je het over hebt, Janet. Laat me met rust. Dit was het. Bel me niet meer.”
“Hang niet op, Maurice. Denk aan de kinderen. Hang niet op. Ze hebben het zo hard nodig, Maurice, voor een goede studie. Voor hun toekomst. Ik…”
Huub stond op zijn nagels te bijten buiten het WC-huisje toen Maurice naar buiten stormde.
“Maurice. Je vergeet de sleutels. Geef ze, ik moet echt heel nodig, man.”
“Je gaat maar. Ik ga nu tanken. En schiet een beetje op.”
Even later was de tank weer vol en waren hun magen nog leeg. Maurice zat alweer in de auto toen Huub van de WC was gekomen, hij (Maurice) had binnen al afgerekend en verder niets aan eet- of drinkwaar gekocht. In stilte reden ze verder.
“Waar gaan we nou heen, Maurice? We kunnen niet voor altijd blijven rijden naar weet-ik-veel-waar,” zei Huub in de ochtendschemer van een ellelange, afgelegen, kaarsrechte Poolse landweg tussen de bergen en velden.
“Wij gaan nergens heen, Huub. Geef je telefoon eens.”
“Hij is bijna leeg, hoor. Je hebt er niet zoveel… Hé, waarom doe je het raam nou… Hé! Hoezo…”
“We hebben geen technologie meer nodig, Huub. Een mens heeft geen technologie nodig om te sterven, noch om herboren te worden.”
“…”
“Succes, Huub.”
De lange, rechte landweg begon langs een flauwe helling naar beneden af te buigen. In de verte, iets lager, was een boerderij op te maken in de overrollende ochtenddauw. De auto begon zijn gestage afdaling. Maurice klikte zijn gordel los en Huub volgde het voorbeeld, vertwijfeld, maar hij deed het; en net als Maurice sloot hij zijn ogen, ademde lang uit, terwijl Maurice de motor voluit duwde en langzaam het trillende stuur losliet. De mannen zagen niet de snelheid waarmee het dunne landweggetje nog altijd kaarsrecht onder hun doorschoof, hoorden alleen het lawaai van het toerental, ze zagen niet de hevigheid waarmee het stuur heen en weer trilde, telkens net niet genoeg om de wielen van richting te veranderen; niemand zag hoe het stuur plotseling als door een mensenhand naar rechts werd getrokken en de boom op de voorruit afstevende, en hoe de klep van de kofferbak opensprong en de koffer nog vóór de klap uit de auto vloog en ná de daverende klap zachtjes in het gras landde.

 

 

 

 

Olifantasie

Een kort stukje onzin, dat ik als verjaardagscadeau voor Anne Kok heb geschreven. Ik moest haar naam noemen als ik het hier wilde plaatsen. De naam van Anne Kok dus.

 

Het had al jaren in de kast gestaan, tussen de andere standbeeldjes, voordat het brak. Het egaal witte olifantje was uit Grieks marmer gehakt door een oude Griek, die in zijn tijd als soldaat voor het leger van Alexander de Grote tegen de olifanten van Aziatische legers had gevochten. Ze was geschrokken van de scherpe knal, die het beeldje achter haar maakte op het moment dat ze een film keek. Het leek spontaan te zijn gebeurd. Het was niet uit de kast gevallen en niets wees erop dat iets anders het geraakt had. Het was gewoon van het ene op het andere moment veranderd van een wit olifantje naar een hoop witte brokjes en gruis.
Zonder eigenlijk echt te geloven dat het zou werken, had ze de secondelijm al gepakt en bekeek nu aandachtig het hoopje marmer dat tussen de andere, minder waardevolle standbeeldjes lag en probeerde te bedenken hoe ze dit ging aanpakken. Toen dacht ze iets te zien bewegen. Eén van de kleinere klompjes leek verschoven. Een tijdje gebeurde er niets. Toen zag ze ergens anders in de hoop weer een klompje bewegen. Voorzichtig lichtte ze eerst de grotere brokken en daarna de wat kleinere en uiteindelijk de tientallen allerkleinsten op tot er alleen nog maar gruis voor haar neus lag. Toen bewoog ook het gruis en zag ze hoe een olifantje zo groot als een kleine mier het witte fijnstof uit klauterde. Langzaam baande het zich, hier en daar wegzakkend, een weg over de heuvel van vergruist marmer tot het het hout van de kast bereikte. Heel voorzichtig raakte ze het beestje aan – het was echt. Het olifantje keek haar aan en was zo groot als de nagel van haar pink.
Ze maakte een kommetje van haar hand en hield deze tegen de rand van de kast. Het beestje klom in haar handpalm. Met minuscule flappende oortjes schudde het beestje het gruis van zich af. Om te helpen, blies ze zachtjes en het rolde bijna van haar hand af. Het olifantje was zo groot als haar duimnagel, toen ze het voorzichtig op het tapijt zette. Van het ivoor zouden nog geen tandenstokers te maken zijn. Ze verloor het beestje voor even uit het oog om haar telefoon te pakken en toen ze zich weer omdraaide, was het verdwenen. Uiteindelijk vond ze het onder haar bed, waar het eerst gemakkelijk onder was gelopen, maar nu niet meer onder vandaan kon komen, omdat de bedrand te laag hing. Ze moest het bed enkele centimeters optillen voordat het olifantje kon ontsnappen.
Ze kon het grijze beestje nu aaien en toen ze het weer optilde, woog het ongeveer een kilo. Toen hij zijn slurfje om haar duim krulde, gaf ze hem een kus op zijn voorhoofd, waarna ze hem gauw weer neerzette, want hij werd alsmaar sneller zwaarder. Terwijl ze een kom met kraanwater vulde in de keuken hoorde ze lawaai uit haar kamer komen. Er waren dingen omgevallen. Ze haastte zich terug en nam het beest bij de slurf en leidde het de kamer uit. Door de deur van haar kamer paste het nog prima, door de voordeur paste het precies, tot halverwege. Voor even zat de olifant bij zijn middel vast in de deurpost. Algauw begon het hout te kraken en begonnen de sponningen te buigen. De olifant kermde en zette kracht met zijn dikke poten en kwam vrij.
Het beest stond nu buiten en keek haar met een oog zo groot als een pingpongbal aan. Het leek iets te willen zeggen. Ze twijfelde even en klom toen snel op een auto en via de auto op de rug van Sagittarius – zo heette hij nu. Sagittarius was nu zo groot als een olifant. Zittend op zijn rug, kon ze bij de bovenburen op de eerste verdieping naar binnen kijken. Hij begon te lopen, de straat uit. Eenmaal bij de tweebaansweg verderop, keek ze uit over de daken van haar buurt. Enkele auto’s reden zich total loss op de tenen van Sagittarius. Zijn zwiepende staart velde een oude eik. Op weg naar de rand van de stad moesten meerdere huizen het ontgelden. Toen ze achter zich keek, zag ze hoe er een spoor van vernieling door de stad getrokken was. Brandende autowrakken, wegtrekkende stofwolken van vernietigde kantoorpanden – hier en daar dacht ze platgetrapte cherrytomaatjes te zien. Ze voelde zich machtig, groots. Zij was nu Annelotte de Grote, en ging de wereld veroveren.
Rechts in de verte kon Annelotte de duinen en de zee zien en tussen de grote olifantenoren door was Amsterdam al in zicht. De ruggenwervels van Sagittarius waren nu groot genoeg om op te staan, met ruimte om heen en weer te lopen. Ze moest voorzichtig navigeren, om niet in de uitdijende groeven van zijn huid te vallen. De binnenste vier grachtenringen van het Amsterdamse centrum verdwenen onder de voorpoot van Sagittarius. Bij zijn volgende stap was Utrecht niet meer. Annelotte bevond zich nu in een wolkendek. Ze kon niet zien dat het hoofd van Sagittarius boven de Ardennen hing en zijn staart voor rukwinden in Flevoland zorgde. Een druppel snot die van zijn slurf was losgekomen, had het begin van de tweede watersnoodramp van Zeeland afgekondigd. In Parijs gonsde de Eifeltoren als een enorme stemvork; meerdere lawines vaagden onnoemelijk veel Zwitserse dorpjes weg.
Plots zag Annelotte een helfelle flits. Sagittarius ving de klap met moeite op, waardoor ze haar evenwicht verloor en in een huidgroef tuimelde. Even later zag ze nog eens drie flitsen door het wolkendek boven haar schieten. Dit keer incasseerde Sagittarius moeiteloos. Eén van de kernkoppen sloeg een slagtand los en de laars van Italië verdween onder ivoor. Toen zijn slurf Israël had bereikt, hief hij deze op en trompetterde. Heel de wereld kon het horen; de laatste bazuin Gods. Het donkere gerommel van het einde der tijden. Op plekken waar dat al millennia lang niet was gebeurd, scheurde de aarde open en bloedde het lava. Het geslachtsdeel schaafde de toppen van de Alpen af. De Zwarte Zee maakte plaats voor een poot en gutste het omringende land in. Vanuit het diepe ravijn in de olifantenhuid kon Annelotte nu weer heldere lucht zien, die alsmaar donkerder werd en meer en meer sterren liet zien. De lucht die het ravijn binnenstroomde begon kouder te worden en Annelotte rende een warme porie in.
In het Verre Oosten vielen miljarden mensen op hun knieën toen zij de kop van Sagittarius zagen opdoemen aan de horizon van het Midden-Oosten, biddend tot Ganesha met de hoop dat dit einde een begin zou zijn. Toen de olifanteske zool uit de hemel viel en de Himalaya’s platstampte, kwamen tektonische platen in beweging. Japan scheurde in tweeën en de stukken verdwenen in de gapende aardkorst. Een tsunami van Bijbelse proporties stevende op het Amerikaanse werelddeel af, maar zou daar niet eerder komen dan de maan, die daar na de verstoring van haar baan insloeg. Sagittarius liep niet meer op de aarde – de aarde plakte aan zijn poten. Het was een circustafereel geworden. De aardse atmosfeer zat nu om hém heen gespannen. Annelotte viel. De porie waar zij in was gerend, bleek verticaal te zijn. In een leegte die alsmaar wijder en dieper werd, gleed zij in vrije val naar een middelpunt dat zij nooit zou bereiken.
Mars en haar manen braken als hagelstenen op de flank van de olifant. Sagittarius strekte zijn slurf zo ver hij kon en kneep met de lippige uiteinden de zon uit als een zeepbel van vuur. Het was donker in het olifantestelsel. Het gas van de gasreuzen was reeds verstuift en opgeslokt door de atmosfeer van Sagittarius. Proxima Centauri begon de miniemste van anomalieën in zijn baan door de Melkweg te vertonen. We gaan het hele universum vullen! Annelotte was het gelukkigste meisje in het heelal.
Maar ze had het mis. Ver beneden haar zag ze een vage gloed opdoemen, diep in de kern van Sagittarius. Het was de gloed van nucleaire fusie. De gloed werd feller en feller en groter en groter. Het licht liet misschien haar ogen tranen, maar dat was niet het enige. Dit was het dan. Het olifantvormige hemellichaam liet nog één keer zijn slurf trompetteren en toen zag Annelotte in het midden van de helfelle kern een zwarte punt ontstaan, die met onbeschrijfelijke snelheid uitzette en alles zwart maakte. Zwart is Annelotte zonder tijd of plaats even voor een eeuwigheid nergens waar op dit moment wit door verre scheuren binnensijpelt en alles breekt met een scherpe knal en ze atomen-moleculen-kristalstructuren-brokken van gruis ziet; ze vindt het oppervlak van een witte woestijn en wanneer ze haar kop boven de witte steentjes uitsteekt ziet ze links van haar grootse standbeelden boven haar uit torenen en rechts de gigantische gedaante naast haar staan.

The Trained Door-monkey

This is the English version of “De Getrainde Deur-aap”, which I translated myself mostly just to see how that would work out.

 

It was an unexplainably beautiful autumn day on the third platform of the big train station. People with rugsacks, people with briefcases, people with big suitcases and some people with no baggage at all stood spread out over the long stone strip; it looked as if they were waiting for the moment when they could resume their journey to whatever place they needed to go to. Sam didn’t need to go anywhere. There was nothing she needed to do. She was traveling with Daddy; she just wanted to. She was holding Daddy’s hand, which reached down to her shoulder height. It was the second halve of October, a Sunday. A very special day, Daddy had told her. Why exactly this October Sunday was special and not the other ones was something Sam didn’t fully understand. To Sam, there were no dates, only years, months and days of the week.
Daddy used his free hand to point at the end of the platform, ‘Look.’ The yellow snake slithered over the plain of tracks and switches, shimmying left to right moving more obviously in Sam’s direction the closer it got. The people waiting with and without baggage started to come to life. Sam noticed that most of them starting walking away from the approaching train. Even Daddy wanted to walk away, but tiny Sam resisted by keeping her gaze adamantly fixed on the meandering reptile; a tug-o-war she easily won.
Squeaking, wheezing, sighing, creaking the snake slid under the roof of the station – into its burrow. With a counter-intuitive whack the sliding doors opened. The beast exuded people. Sam tightly grabbed Daddy’s hand, moved some steps closer, but the stampede of baggage and long appendages curved naturally past them. Daddy and Sam had been standing on the relatively empty end of the platform and now saw either the last or the first sliding doors of the train close in before them and there had not sounded any whistle yet. Daddy had made Sam to understand that they were going to a church today after Daddy first had to explain that no cats would be present there for Sam to pet but that was because Daddy himself had said something about a cattydral and Sam had gotten very excited and then a bit disappointed because it turned out that there would not be any cats for her to pet but instead some kind of church would be there and but so she was still quite enthusiastic because she was going on a trip with Daddy on a very special Sunday in October. Sam let go of Daddy’s hand to run to the button – which actually wasn’t a button at all – that controlled the doors to open the doors before the whistle would sound. So, the button wasn’t actually a button, because when you pushed it it wouldn’t move or give way or click but still the sliding doors snapped open again.
‘Daddy,’ Sam said, ‘how does that button work?’ while a hand from Daddy helped her jump in the train in one big leap, and he asked whether she wanted to sit upstairs or downstairs…upstairs! is where she wanted to sit because then she would be able to see more and there was more space and she could sit across from Daddy instead of sitting across from the back of the chair in front of her. Luckily, it wasn’t crowded in the belly of the big snake and so Sam had two seats to herself and across from here sat only Daddy.
‘It doesn’t work at all,’ Daddy said.
‘What doesn’t do what?’
‘The button on the outside of the train.’
‘Ooo,’ Sam snickered, after which she slapped, like an otter with his little stone, with tangled hands on her lap. ‘But why doesn’t it work at all, Daddy?’
‘Because that’s not necessary, you see. That’s what the Trained Door-monkey is for.’ Daddy made Sam laugh. ‘You’ve never heard of the Trained Door-monkey?’ Sam shook her head, swishing the thin blond hair framing her face to-and-fro. ‘O. Well. Maybe it’s time for you to hear about that. Especially today would be an opportune moment, wouldn’t you say?’ Sam eagerly moved her head up and down. ‘So, the Trained Door-monkey is a monkey who has learned how to open the train doors when people press the button. He keeps a watchful eye on all the buttons and when someone lays their finger on one of the buttons, just like you just did, he will see to it that the doors open immediately afterwards. He sits up on top of the train, on the roof, so he can easily see everything.
Sam looked up, studiously, to the ceiling of the train compartment. ‘I have never seen a monkey on top of the train.’
‘That’s correct. Me neither. Still, he really is there. He’s probably trained to not ever be seen, so he always ducks away whenever you try to look at him, because he has always seen you long before you can see him. Or, maybe he’s just invisible.’

Sam repeated Daddy’s last word. Invisible. She liked the sound of it. For some time, Sam pensively looked out the train window. The buildings and the trees outside and the overhead wiring and the clouds all slid past the glass at their own pace; only the sun went as fast as the train.
‘What colour is the Trained Door-monkey?’ she asked after resting her small chin on the little table in front of her.
‘Colour? I thought you had decided the Trained Door-monkey was invisible?’
‘I did. But it is also blue.’
‘Blue? I didn’t know something could be both invisible and still have a colour, but apparently that’s possible?’
‘Yes.’ Sam made it clear she knew a great deal about this. ‘Actually,’ she started as she turned and twisted on her oversized chair. ‘Actually, his name would be the Trained Invisible Door-monkey.’
‘Yes, you can call him that, if you want. That’s completely up to you. I myself will just keep calling him the Trained Door-monkey. Lots of people have given him different names still.’
‘The Trained Invisible Door-monkey.’ She was looking at the ceiling again. ‘That’s what he’s called.’
‘Suit yourself.’
A pumped-up conductor with a Kevlar vest and pepper spray on his belt and a head exclusively populated by sharp angles came by to check Daddy’s transit card.
‘Mister, have you heard about the Trained Invisible Door-monkey yet?’ Sam yelled up at him. The burly fact-checker didn’t seem to react, gave Daddy his transit card back and grunted something Sam found unintelligible. Bewildered, she watched as he disappeared through the glass door.
‘Not everybody is all that happy about the Trained Door-monkey,’ Daddy said.
‘Why would anybody not be happy with someone who opens the door for them?’
‘Well, he is a train conductor after all, maybe he just prefers the idea that he’s the one in control of the doors. And possibly he even belongs to the group of people who’d rather have that all the buttons in the world work as their respective designers meant for them to work.’ Now it was Daddy who looked pensively out the window. ‘In the past it used to be different. Back then, virtually all the buttons were controlled by the Trained Door-monkey. Just like all the levers, sliders, knobs, door handles, ropes and all that. And everyone agreed that was the way it worked. In fact, he was simply called the Trained Monkey…’
‘Who trained the Trained Invisible Door-monkey? Did Uncle Oliver?’ Sam asked suddenly.
‘Uncle Oliver is a dog trainer, honey, so he only trains dogs, for the police. But you’ve asked a good question, and it has a simple answer.’
Big-eyed, Sam awaited the simple answer.
‘Nobody did.’
Sam made it clear she felt robbed of something.
‘He has always been trained, there has never been a time when he was the Untrained Door-monkey; at most you might say that he has trained himself.’
Arms crossed, lips pouted, with a furrow etched in her soft brow, ‘that makes no sense.’
‘Does it, now?’
‘No!’ Shaking her head.
‘So, something that is both invisible and blue at the same time is all right, but a simple causal contradiction is too much for the missus?’
‘The sky, Daddy.’
‘Excuse me?’
Sam pointed at window, theatrically, with a look on her face as if Daddy was stupid for not understanding her. Oafishly Daddy followed the line of her outstretched finger.
‘O! We’ve arrived. We must get off here. Mush.’
Because it was crowded at the train station where the yellow snake secreted her and there were shops everywhere and where in the big city the station was in people with travel cases and backpacks and shopping bags and empty hands walked all around her and where at every train track in the middle of the road she had to wait and look one time left and one time right and then one time left again before crossing and at the traffic light when it turned green had to walk with a large group of people towards another large group of people and the whole time had to tightly grip Daddy’s hand and grip it even tighter when a man next to her very loudly screamed ‘JESUS LIVES!’ which scared Sam but she didn’t have much time to be scared because she had to watch out for the sharp corners of the flyers the man who’d screamed that Jesus was alive had thrown in the air didn’t hit her in the eye and then stood hand in hand with Daddy in front of the big wooden doors and Daddy pulled on the iron ring of the door which obviously was much too heavy for Daddy to open she only now thought about the Trained Invisible Door-monkey again. It was nothing short of a miracle that Daddy managed to open the huge wooden door.
Inside it was whisper quiet. Daddy whispered to her to whisper in here. Sam had never seen something like this. The space through which they now slowly walked was colossal and beautiful. The ceiling reached as high as the sky; two rows of wooden benches and six towering pillars of marble were the only things that broke the spaciousness of the room. At the end of the of the big space, opposite Sam and Daddy and the heavy wooden doors hung a thin man on the wall. The closer they got, the more enormous he got. Sam could hear her voice would have an echo in here, but Daddy had told her she had to whisper so she couldn’t shout anything.
‘The is the house of God,’ Daddy whispered.
‘Who’s God?’
Daddy smiled down on her. ‘I just told you.’
Sam didn’t understand that. Daddy and Sam now stood, hand in hand, just a few meters from the man on the wall. Before them, a hundred thin candles silently burned. Sam’s gaze wandered from the candles up to the man on the wall to somewhere down to the right of her where she could just make out the tail of a cat slipping behind one of the pillars. She let her hand fall out of Daddy’s hand and ran soundlessly towards the pillar and disappeared behind it. Daddy kept watching the candles.
After some time, his gaze turned up towards the cross. He closed his eyes and spoke out so softly he himself couldn’t even hear his words of thanks and gratitude. He didn’t belief in God, the Christian one at least, nor in any of the other Supreme Beings with a name. To whom or what he had just spoken, he didn’t know. After he took of his glasses and together with his watch let it slide in the pocket of his coat, he grabbed a fresh prayer candle and started walking towards the myriad dancing flames. He only had a vague idea of what the purpose of the candles was for a Christian – he had once, by accident, read something about their symbolic meaning. But that was not what it was about for him. For him, it wasn’t about the concrete, preconceived meaning of the objects and actions, thought up by people who had already lived their entire lives. To him, it was about the process of symbolization itself. He pulled a hair out of his scalp and tied it around the candle wick; he counted the burning candles until he found the twenty-fifth one from the left; he lighted the end of his candle with the small flame and saw how the hair started burning from the middle – how the shriveling ends produced two slim ribbons of smoke while they crashed towards the earth. He had simply needed a ritual after that faithful moment, exactly eight years ago, that one eye-searing, gut-wrenching moment his feelings irrevocably triumphed over his reasonings. From that point onwards, he had needed a ritual, some semi-arbitrary set of objects and actions which enabled him to place his newfound meaning and significance in the external world – to be able to see it reflected back to him. The fact that ever since then he could once every year be found in a cathedral was nothing more than the consequence of practical considerations. Indeed, the thing was built specifically for that purpose. He stuck his burning candle in the first empty holder he could find.
Daddy and Sam again sat opposite each other in the train. Outside it was still mysteriously beautiful. Because of a malfunctioning train door, they were waiting in the station for over fifteen minutes.
‘How are you gonna name him?’ Daddy asked nodding at the blue animal carrier next to Sam. Sam’s discovery had solved the mystery of the turds in the cattydral – a mystery that had gripped the clerics for several days – in one fell swoop. Daddy had had to spend quite some time talking to the head cleric to convince him to let Sam take the little black mutt without much trouble before they were allowed to take it and but when the issue of transportation reared its head everything almost fell through but then luckily Daddy remembered he saw a pet shop just around the corner on the way there and only after he showed the head cleric it was really there – because he did not believe it at first – were they finally allowed to take the cat with them.
‘Well,’ Sam started, ‘I suppose I found it in the…’
‘Church? Cathedral?’
‘No… in the house of… ah…’
Daddy hesitated for a moment. ‘God?’
‘Yes!’
‘You want to name your new cat “God”?’
Sam proudly bobbed her head. ‘“Goddy”, yes. That’s his name.’
‘Well, if that’s how you want to name him, Sam, you can. After all, you found him. But you will have to clean Goddy’s litter box by yourself. I’m not going to do that.’
A whistle went off, somewhere a door closed and the big yellow snake with the new family of three somewhere in its belly slowly started moving.

 

De Gesnapte Schrijver

Het was even wennen, toen de Schrijver weer begon met schrijven. Het was drie jaar geleden, dat hij zijn laatste boek had uitgebracht; de vijfde in een reeks van daverende successen. Hij had besloten dat hij wel even genoeg had gewerkt, en zijn publiek wel bereid was te wachten. Daarna was hij op een aantal reizen gegaan, had meer tijd gestoken in zijn relatie en snabbelde hier en daar nog af en toe wat. Columns, essays, reisverslagen; werk wat hij maar weinig serieus nam. Zodoende was zijn ritueel langzaamaan veranderd: vrijer geworden; met wijn en muziek en uitzicht op de rumoerigheid van de stadse avonduren. Daarom was het even wennen, toen hij weer aan het schrijven met hoofdletter S begon. Hij herontdekte zijn oude wandelroute, die hij aan het eind van elke ochtend beliep, waarna hij met een dampende mok koffie in stilte de trap naar zijn werkkamer besteeg; hij bleef zwijgen terwijl hij de muziek achterwege liet en plaatsnam achter het bureau, dat hij weer richting de kale muur had gedraaid. Met de zon in zijn nek legde hij dan als een pianist zijn vingers op het toetsenbord, en gebood hen te spreken.
Het zou zijn grootste werk worden, dit ding waar hij nu al een half jaar aan werkt. Het ritueel heeft hem weer in een ijzeren greep, of misschien heeft hij zichzelf in een ijzeren greep, via het ritueel. Waar zijn vorige werken onderwerpen bestreken als de liefde, de politiek, onontkoombaarheid, de filosofie en de wetenschap, het zwerversbestaan, existentie an sich en de oorlog, die hij zelf niet had meegemaakt, gaat zijn huidige gewrocht over geen van dat alles en toch weer wel. Het gaat over dat waardoor die vorige boeken überhaupt mogelijk waren: het Woord, Toeval en het Schrijven zelf. Daarom moest hij ermee wachten. Nu is de eerste keer in zijn leven dat hij iets schrijft, waarvan hij weet dat hij het op geen enkel ander moment had kunnen schrijven. Niet eerder, omdat het zonder zijn gevestigde oeuvre onzinnig zou zijn en niet later, omdat het dan te laat zou wezen. Precies nu dus. Het gaat de blakende zon worden, waaromheen al zijn voorgaande en toekomstige werken zullen draaien.
De Schrijver zit nu tien hoofdstukken diep. Eerder deze week had zich de eerste grote ‘ramp’ voltrokken. Gisteren zocht de Hoofdpersoon naarstig naar lichtpuntjes; echte oplossingen of een daadwerkelijke uitweg zouden immers pas veel later komen. En vandaag is dan de dag, dat de Schrijver de Hoofdpersoon zo’n lichtpuntje zal aanreiken: een toevallige ontmoeting in een stadsdeel waar hij normaliter nooit kwam, in een antiquariaat dat de volgende dag zou afbranden. Onderweg naar huis, met een pregnant telefoonnummer op diens hand geschreven, zou hij de Hoofdpersoon laten mijmeren over teleologie en toeval; een gedachtelijn die hij bij thuiskomst zou vergeten en pas weer in de derde akte zou oppakken. De Schrijver is zeker van zijn zaak, net zoals op elke andere dag van de afgelopen maanden: alles wat hij schrijft, werkt. Na vier uur is hij klaar en tevreden. Morgen, vrijdag, heeft hij zijn enige vrije dag van de week, dus straks gaat hij uit eten met zijn vrouw en mag hij daarna zelf nog een borrel bijwonen ter gelegenheid van het één of ander.
De Schrijver fietst haast de rodondendron in zijn voortuin in, wanneer hij later die avond of eigenlijk ’s nachts met daverende vaart zijn oprit in zwenkt. Hij laat zijn fiets op het grind kletteren en begint als iemand die ongelofelijk nodig naar de wc moet zijn sleutel in de voordeur te proppen. Eenmaal binnen stuift hij het toilet langs en dendert de trap op, naar zijn werkkamer. Wanneer zijn vrouw, die al in bed lag, de deur van zijn werkkamer opent om verhaal te halen aangaande het avonduurlijke lawaai, ziet zij haar man als een rabiate in het donker zitten, zijn gezicht verlicht door het computerscherm met een uitdrukking die haar vreemd is. Het is de uitdrukking die ervoor zorgt, dat zij zonder protest terug naar bed gaat, nadat hij haar zonder aan te kijken met een bruuske zwaai wegwuift.
De volgende dag schrikt hij wakker met de herinnering aan wat er die nacht gebeurd is, hoewel sterk gefragmenteerd. Hij herinnert zich de auto nog, die hij ternauwernood ontweek. En de aanzet tot zijn vlucht: een 30 jaar oude whiskey, die op de naborrel tevoorschijn werd getoverd. Misschien was het de distinctieve geur of het pufje van de kurk, waardoor er iets in hem klikte. Hij weet nog dat hij heeft geschreven, maar niet wat. Het is vrijdag, zijn vrije dag, dus kan hij het pas morgen lezen. De Schrijver verwacht er niet veel van. Het is een grove breuk met zijn ritueel; waarschijnlijk kan hij het weer compleet verwijderen. Maar wanneer de zaterdag is aangebroken, blijkt dat niet te kunnen. Wat hij heeft geschreven, of wie dat dan ook was die het heeft geschreven, werkt. Ofschoon niet ingrijpend, is het exact de wending die hij nodig heeft, terwijl hijzelf niet eens wist dat hij die wending nodig had.
In de weken die volgen, is het terrein waar de doorgewinterde Schrijver zich op begeeft zelfs hem vreemd. De zinnen vliegen zijn vingers uit als kuikens die voor hun eerste vlucht het nest uit springen, haast zonder hulp van de moeder. Die periode waarin een verhaal zijn eigen leven gaat leiden, zoals dat bij een goed werk toch minstens enkele keren moet gebeuren, was hem niet onbekend. Toch, dit is anders. Zelfs de Hoofdpersoon, van wie hij reeds een helder beeld dacht te hebben, laat kanten zien die de Schrijver nooit voorzien had. Zijn sessies worden langer, raken steeds regelmatiger de zes uur aan. Zijn vrouw moet het ontgelden, en soms wel twee uur later dan normaal het avondeten opdienen. Hijzelf vindt het daarentegen fantastisch. Met elke bladzijde waarmee het boek groeit, groeit ook zijn vertrouwen in een perfect eindproduct. Tot het misgaat.
Het is middag. De Schrijver is al twee uur in zijn werk verzonken. De gordijnen heeft hij halfdicht gehangen, om de felle zomerzon van zijn beeldscherm af te houden. De Hoofdpersoon heeft zojuist een belangrijke knoop doorgehakt en is zich nog van geen enkel gevaar bewust. Zo meteen, de Schrijver heeft het moment al weken helder voor de geest, zal het toeval weer toeslaan en wordt de Hoofdpersoon opnieuw in onzekerheid geworpen en tot nieuwe keuzes gedwongen. De Schrijver laat gebeuren wat hij heeft verzonnen, maar na een uur stokt hij midden in een zin.
Iets houdt hem tegen, maar hij weet niet wat. Omdat hij zijn vereiste woordenaantal dat hem toestaat een sigaret te roken al heeft gehaald, besluit hij er één op te steken. Terwijl hij zich aan het prikkelende fijnstof tegoed doet, leest hij de alinea’s van de dag nog eens terug. Hij vindt het probleem niet. Ook de zinnen van gisteren werpen er geen licht op. De sigaret wordt gedoofd en de Schrijver besluit te zien of hij niet gewoon door kan schrijven. Dat hij stopte, omdat hij niet wist wat te schrijven, is niet het geval. Hij weet precies wat hij moet schrijven; hij weet precies wat de Hoofdpersoon wil doen. Maar het is niet wat hij de Hoofdpersoon eigenlijk wilde laten doen, toch? Hij had het toch zo helder voor ogen, waarom gebeurt het dan niet?
De Hoofdpersoon legt de hoorn op de haak. Het belletje van zojuist was verontrustend, zeker, maar iets eraan heeft hem met een vreemde rust gevuld. In zijn hoofd heerst plots een totale stilte; geen stem meer die zijn gedachten verkondigd. Al zijn aandacht is naar buiten gekeerd, naar zijn zintuigen. Zonder bijgedachten ziet hij de leren leunstoel staan, zonder bijgedachten het bruine legerjack erop. Het is alsof hij de dingen waar hij naar kijkt op dat moment is. Het gebroken raam; de dode, witte duif tussen de scherven. Een volle minuut zijn hij en de wereld op deze manier één, zodat het voelt als een eeuwigheid. Een laatste, willekeurige stuiptrekking van de witte vleugel verbreekt de betovering. Zijn gedachten vinden hun stem terug, maar… is het wel dezelfde of… hij ziet de telefoonhoorn waar zijn hand nog op rust en herinnert zich het bericht weer. Een gevoel van urgentie begint hem te vullen. Allereerst moet hij naar zijn broer in Zeeland, misschien voor een paar dagen. Hij pakt een kleine koffer en diept zijn laatste contanten op. Terwijl hij zijn jas aantrekt bekijkt hij nog eens het gebroken raam van zijn souterrain. Er zou nog geen kind door passen, het afdekken heeft geen haast. Klaar om te vertrekken, met autosleutels in de hand, opent hij de deur naar buiten en met één voet op de trap verstijft hij. Een duif door je kelderraam? Er gebeuren de laatste tijd al een hoop bijzondere dingen, maar dit slaat wel alles, toch? “Dit is inderdaad erg raar,” zegt de Hoofdpersoon tegen zichzelf. Hij laat zijn koffer bij de buitendeur staan en hurkt bij de vogel neer. Nu pas ziet hij het papiertje om het pootje. Voorzichtig rolt hij het af en leest de minuscule krabbeltjes. Na tien minuten van volstrekte ontgoocheling, handen door haren, staarwedstrijden met voorwerpen en paniek stuift de Hoofdpersoon de trap op. Zijn koffer vergeet hij. Nog geen uur later bereikt hij de andere kant van de provincie, waar hij nu ongeduldig staat te wachten op de veerpont naar Texel.
“Wat is dit nou?” vraagt de Schrijver aan niemand. Hij leunt even ver achterover in zijn stoel, alsof hij fysiek afstand van zijn zojuist geschreven alinea’s moet nemen. Dit is absoluut niet hoe ik het in mijn hoofd had, denkt hij, ik ken Texel nauwelijks, ben er volgens mij niet eens geweest. En dat briefje, dat had hij toch pas over een paar hoofdstukken moeten vinden?
De Schrijver besluit het voor nu hierbij te laten, morgen zal hij er weer met een frisse blik naar kunnen kijken. En dan in de tussentijd er niet teveel aan denken. Verbaasd kijkt zijn vrouw op van haar boek wanneer zij haar man ruim voor etenstijd plaats ziet nemen aan de eettafel. Of het niet handiger zou zijn maar weer een vaste etenstijd te bepalen, begint zij, maar een reactie krijgt ze niet. Met nauwelijks verhulde tegenzin vraagt ze tenslotte of zij dan maar vast moet beginnen.
“Ik ga even lopen,” kondigt de Schrijver bars aan.
De zon staat nog hoog aan de hemel en bombardeert het achterhoofd van de Schrijver met hitte. Zonder het zelf door te hebben, loopt hij zijn gewoonlijke rondje, maar dan achterstevoren. Bij zijn voordeur was hij begonnen met het einde. Onderwijl zoekt hij tussen zijn gedachten en ideeën naarstig naar een oplossing, een weg uit deze impasse. Maar er gaan geen lichtjes branden. Het lijkt wel of de Hoofdpersoon zich heeft ingedekt: niemand die hij ingelicht heeft over zijn vertrek, en de koffer vergeten, met daarin de brieven waar het allemaal mee begon, die foto en dat boek waar hij nog zoveel uit moet halen; zijn auto heeft hij in Den Helder laten staan. Misschien is het dan een soort intermezzo, concludeert de Schrijver wanneer hij terug bij het begin komt, ja, en dan komt op dat eilandje vanzelf de aanzet waarmee het verhaal weer verder kan gaan. Enigszins gerustgesteld stapt de Schrijver de voordeur door en ruikt in het huis de geur van pizza.
De volgende dag kapt hij zijn wandelroute – het heerlijke voorspel op de woordenseks van de afgelopen maanden – al na twee straten af. Met sterkere koffie dan normaal naast zich, gaat hij aan de slag. Hij doet nauwelijks onderzoek naar Texel; de Hoofdpersoon zal er wat hem betreft zeker niet lang blijven. Texel kan toch niet veel verschillen van de rest van Nederland? Gewoon geen namen of andere kenmerken noemen. De Schrijver laat de Hoofdpersoon enkele dagen op Texel vertoeven, voert hem onderwijl subtiele aanwijzingen, zodat een scene in een lokale bouwmarkt kan volgen. Daar had hij een oud klasgenoot van de Hoofdpersoon op de houtafdeling gezet; de toevallige ontmoeting zou een reeks gebeurtenissen als gevolg hebben, die de Hoofdpersoon weer netjes terug naar het vasteland zouden leiden.
De Hoofdpersoon staat op de houtafdeling. Hij weet ongeveer wat zoekt, maar heeft nog wat vragen over de houtsoort; het enige personeelslid in zicht is nog met een andere klant bezig. De Hoofdpersoon loopt tijdens het wachten wat rond, zijn vinger over glad, ruw, splinterig hout trekkende, wanneer hij, dichtbij genoeg om het te horen, de stem van de houtafdelingsmedewerker herkent. Hij moet een stuk grenen beetpakken om niet door zijn tot rubber geworden benen te zakken. Bang om herkent te worden, keert hij zich van de oude bekende af en verdwijnt hij zo vlug als hij onopvallend kan een andere afdeling in. Vanaf daar gaat hij opzoek naar het enige ding wat hij nu nog nodig heeft. Even later staat hij weer buiten, zwaar ademend, met enkel een centimeter dik touw van twee meter lang in een plastic tasje.
De Schrijver slaakt een kreet wanneer hij zijn vingers van het toetsenbord af trekt; precies op het moment dat de Hoofdpersoon zijn hoofd in de grote lus legt. Maar dat laat hij niet gebeuren. Het afscheidsbriefje van de Hoofdpersoon was kort, bevatte eigenlijk geen afscheid. Stik in je toeval. Ik vertik het nog langer onder jouw juk te bestaan. H. ’Na enkele seconden verbijsterd naar het scherm te staren, selecteert hij het stuk dat hij vandaag geschreven heeft en verwijdert het. ‘Jouw’? Over wie ging dat? De Schrijver voelt zich als een kind, dat zich erbij neergelegd heeft dat hij zijn favoriete knuffel kwijt is. Langzaam strompelt hij naar beneden om zijn vrouw vast te houden.
Beneden is het stil en leeg. Op de eettafel vind hij een brief met wat losse sleutels ernaast. 

Ik kan niet langer met je leven, als jij alleen nog maar met jezelf en je werk wilt leven. Ik verblijf elders tot ik een plekje voor mezelf heb gevonden. Vaarwel en succes verder. 

De weken hierop spendeert de Schrijver in een constante dans van herschrijven en verwijderen. Elk verblijf op dat vervloekte eiland wat hij maar kan verzinnen, eindigt in een catastrofe. Op den duur zijn het niet eens meer ingevingen te noemen, waarop hij teert. Methodisch werkt hij elk mogelijk scenario af waarmee hij de Hoofdpersoon weer in het bedoelde verhaal kan werpen. Niets wat hij schrijft, werkt. Op een nacht ligt hij in zijn werkkamer naar het donkere plafond te staren. Dat is waar hij tegenwoordig slaapt, op de grote sofa. Zijn gedachten zijn afgedwaald naar de verscheidene afscheidsbriefjes, die de Hoofdpersoon ondertussen heeft achtergelaten. Elke keer waren ze net even anders. Voor het eerst probeert hij de inhouden in één gedachte te vatten. En opeens snapt hij het.
Hij is gesnapt. De briefjes waren natuurlijk naar hem gericht! Is dat mogelijk; de schrijver die zijn bestaan verklikt? Heeft hij te veel toeval gebruikt in zijn boek over toeval? Maar dan is het afgelopen. Als hij zijn grootste werk ooit nog wil voltooien, dan moet hij een verhaal zonder toeval schrijven. Ja! Maar dat is onmogelijk, toch? Net zo onmogelijk als een boek zonder inhoud; dat is allang bewezen. Het donker van het plafond zakt plotseling in elkaar en dondert als een instortend gebouw op hem neer. De Schrijver draait zich in de foetushouding en huilt tot de scherpe herfstzon hem de volgende dag doet ontwaken.
Na een week is zijn drankkast leeg. Zijn werkkamer heeft hij in de afgelopen dagen niet gezien; de sofa als slaapplek had hij ingewisseld voor de bank beneden. In plaats van nu zijn voorraad aan te vullen, besluit hij contact te zoeken met zijn vrouw. Dat blijkt niet mogelijk. Via via krijgt hij te horen dat het voor verzoening allang te laat is, zeker na al die weken stilte. Na nog een paar dagen nuchter maar verdoofd door zijn huis te dolen, hakt de Schrijver de knoop door: weg ermee.
Hij print alle hoofdstukken die hij heeft en wist alle digitale versies – zelfs al zijn vooronderzoek. De papieren schuift hij in een grote envelop, samen met zijn trouwring. Daarna rijdt hij naar de kust. Daar aangekomen, parkeert hij zijn auto en loopt de duinen in. Na twee uur lopen is hij eindelijk op het punt, waarvan hij weet dat het het verst van enige bebouwing ligt. In een gat van een halve meter diep begraaft hij de dikke envelop. Zoals dat wel vaker in boeken gaat, merkt hij op zijn tocht terug, dat elke stap van dat onding vandaan hem een beetje lichter maakt, vrijer. Eenmaal thuis begint hij vast de nageboorte van zijn drankmisbruik op te ruimen.
Na enige tijd heeft de Schrijver een helder beeld gecreëerd van hoe zijn leven er de komende maanden uit zal zien. Hij kan niet zomaar aan een nieuw boek beginnen, echt werken aan iets anders evenmin. Hij zal over dit verlies heen moeten komen, als over een ex. Zal het nu dan dubbel zo zwaar worden of juist dubbel zo lang duren? Deze gedachte spookt in zijn hoofd rond op het moment dat de telefoon gaat. Het is zijn uitgever. Over waarom er in godsnaam een manuscript van hem was opgegraven; een of andere jutter met een metaaldetector; herkende jouw naam, omdat jullie ooit vakantievrienden waren geweest in Peru, ofzo; zijn vrouw las jouw boeken, dus zodoende hebben zij de uitgeverij kunnen contacteren; mijn stagiair is al onderweg naar jouw huis met dat ding; het is nu laat, dus we hebben het er later nog wel over, ok?
De Schrijver legt de hoorn op de haak. In de gang hoort hij iets op de deurmat ploffen. Het is stil in het hoofd van Schrijver; hij en de objecten die hij ziet worden één. Wanneer de objecten enkel nog een trillende waas voor zijn ogen vormen, schrikt hij op. Zijn hand rust nog op de telefoonhoorn. Hij ziet dit, en snapt wat hem te doen staat. De Schrijver stuift zijn huis uit en komt vijftien minuten later terug met drie jerrycans benzine. Deze brengt hij naar zijn werkkamer. Eén giet hij leeg over de vloer, van de anderen verwacht hij dat ze vanzelf wel zullen ontploffen. De envelop laat hij midden in de stinkende plas vallen. Hij grijpt naar de aansteker in zijn broekzak – die daar niet is. Het hele huis haalt hij overhoop, opzoek naar vuur. Niets. Ondertussen zijn de supermarkten dicht, daarbij ruikt hij naar benzine, dus aankloppen bij de buren is ook geen optie. Ofschoon de Schrijver het zelf niet weet, ging dit überhaupt niet werken; binnen een straal van drie kilometer was er die dag geen enkel vuurtje te vinden. Zoiets gebeurt niet vaak, nooit misschien, maar het kan. De Schrijver rent weer naar boven. Haast raakt hij buiten bewustzijn door de verstikkende benzinewalm in het gesloten kamertje, maar net op tijd vliegt er een zwarte zwaan door het raam en stroomt er precies genoeg lucht mee naar binnen voor de Schrijver om het te overleven. Nauwelijks acht nemend van de zwaan, die nu met gebroken nek en vleugels in de brandstof spartelt, begint hij zijn bureaulamp te demonteren. Het resultaat is een draad met schakelaar en twee uiteinden van ontbloot koper; deze hangt hij dicht bij elkaar boven de benzine. Met zijn vinger al op de schakelaar kijkt hij het wanhopige dier kort in de ogen. Dan drukt hij de knop in. Het licht gaat uit. In de werkkamer, bij de buren, in de rest van de stad. In totale duisternis luistert de Schrijver naar het geluid van de stervende zwaan. Dan naar het geluid van zijn zachte snikken. De Gesnapte Schrijver wil niets anders meer dan veranderen in de Ontsnapte Schrijver.
Maar dat laat Ik niet gebeuren.

Over levers en ideeën

Wanneer het leven ons iets leert, wordt ons zelden het hele verhaal gegeven. Ideeën worden ons in delen getoond, eenmaal in ons hoofd genesteld, groeien zij. Implicaties worden afgeleid, verbanden gelegd. Zo leert het leven dat je de scherpte van een mes kan aanwenden om het vlees op je bord te snijden, het leert je de beginselen van de evolutietheorie of hoe het heelal ontstaan zou zijn, het leert je hoe de liefde kan zijn. Ideeën groeien in ons hoofd, dus wij worden hopeloos verliefd of sociaal darwinist, wij vragen ons af wat er dan vóór de oerknal was en wij beseffen dat het mes ook levend vlees kan snijden.
In 1989 is de eerste levertransplantatie uitgevoerd van een nog levende donorlever. Zowel donor als patiënt maakten het naderhand goed. Je denkt nu misschien, ‘Maar mensen hebben toch maar één lever?’ Dat klopt. Maar de lever blijkt speciaal: deze regenereert. Bij de ‘levende levertransplantatie’ wordt maar een deel van de donorlever overgeheveld. De rest blijft en hersteld zich weer tot normale grootte; in de ontvanger gebeurt hetzelfde. Twee mensen met één lever. Levers zijn dus als ideeën; in porties gegeven, om pas binnenin compleet te worden.
Er zit wel een addertje onder het gras. De gedeeltelijke lever in het vreemde lichaam luistert niet naar enig bevel van dát lichaam om te groeien. In feite luistert het nog naar het vorige lichaam, via het DNA. De gedeeltelijke lever zal dus regeneren naar originele grootte. Dit is misschien de reden waarom het zo onethisch is een chihuahua met leverfalen te helpen met een mastiff-donor. Of waarom sommige ideeën niet als losse pollen moeten ronddwarrelen. Sommige ideeën tieren te welig voor de grond waarin zij staan. Zij verdrukken en beknellen, laten geen ruimte meer over voor de rest. Geloof vanaf geboorte wordt dogmatisme, dogmatisme fanatisme en vermengend met geweld wordt dat fundamentalisme. En dan staat je hoofd inenen op ontploffen, en wend je de scherpte van het mes aan om de schuldige van de oerknal te bevredigen en hak je wildvreemde minderwaardigen op straat neer. Zo gaat dat.
Ik prijs mijzelf dan maar gelukkig, dat het niet mijn hoofd, maar mijn hart is die te klein blijkt te zijn.

 

De Blinde Dictator

Dit is een tekst die ik ooit voor het vak Ethiek heb geschreven. De opdracht was een toegankelijk en voor leken leesbaar stukje te schrijven over het consequentialisme. In dit geval gaat het specifiek over het Collectief Handelingsprobleem. Je weet wel, dat ene probleem dat we moeten oplossen, als we niet allemaal in onze eigen atmosfeer willen stikken.

 

De Blinde Dictator

Donald Schiklgruber is dictator van een klein, obscuur, totalitair staatje gelegen onder de rook van een ander klein, obscuur, totalitair staatje. Hij en zijn bewind vormen de ultieme belichaming van het basispakket voor alleenheersers. Een ijzeren vuist, geheime doodseskaders, een stortregen van honger, onrecht en dwangarbeid voor het overgrote deel van de bevolking – nog meer van dat voor de minderheden. Eén en al ellende. Dat de zon er vaak schijnt, is puur geografisch toeval. Toch geniet hij, zoals dat elke potentaat met passie betaamt, de afgedwongen steun van het volk.
Schiklgruber houdt ervan om toespraken te geven. Niet omdat hij gelooft dat die zijn macht in stand houden, het volk onder de duim houden of zijn spreektalent ontginnen. Nee, Schiklgruber gelooft met heel zijn hart, dat hij zijn volk iets goeds geeft. Dat zijn onderdanen elke week reikhalzend uitkijken naar het moment dat zij hun werk mogen stilleggen en de voettocht mogen maken naar zijn paleis, waar hij in zijn achtertuin een podium heeft opgeworpen met ruimte voor duizenden. Elke zondagmiddag, het einde van de werkweek, staan de mensen daar. Luisterend naar de langdradige, verwarrende, racistische toespraken van Schiklgruber – ‘De IJzeren Keizer’.
Toch is er wel iets vreemds aan Schiklgruber: de beste man is blind. Bij de coup d’etat waarmee hij ooit de macht greep, verloor hij zijn zicht toen de toenmalige alleenheerser de internationale oorlogsregels overtrad en verblindende gemilitariseerde lasers inzette. Het gevolg is dat hij na elke toespraak een groots applaus wilt horen. Het geloof dat hij iets goeds doet met zijn toespraken is sterk, maar kwetsbaar. Hij eist een ovatie waar al zijn toehoorders aan meedoen om zijn waan in stand te houden. Wanneer dit niet gebeurt, gaat Schiklgruber door het lint en laat hij tien mensen ophangen. Deze mensen worden altijd willekeurig gekozen uit de totale bevolking van een miljoen.
Stel je voor. Je woont in het obscure staatje van Schiklgruber. Jouw werkweek zit erop en omdat de fabriek waar je werkt enkele kilometers van het paleis vandaan is, ben je verplicht zijn toespraak bij te wonen. Daar sta je dus, tussen de mensen. Schiklgruber spreekt, en jij bent blij dat je even een uurtje niets hoeft te doen. Echt luisteren is onnodig, je moet alleen op het ritme van zijn oratie letten, zodat je weet wanneer hij klaar zal zijn en het klappen moet beginnen.
Het werk is deze week uitzonderlijk zwaar geweest. Op maandag hoorde je dat je collega verdwenen was, waardoor jij voor twee moest werken tot er vervanging was gevonden. Omdat je zo hard moest werken, gebeurde het diezelfde dag nog, dat je door onoplettendheid een pellet koffiebonen op je handen kreeg. De rest van de week werkte je door de pijn heen. Op vrijdag sloeg het noodlot nogmaals toe; hetzelfde gebeurde. Het werk van zaterdag en zondag was hels. Je handen zitten nu onder de blauwe plekken en rode, bloedende schrammen. Ze zijn opgezwollen, enkele vingers kun je niet meer bewegen. Je vermoedt dat er dingen gebroken zijn. Er missen nagels. De pijn is constant, maar dof zolang je niets beweegt of aanraakt. Plots hoor je het ritme van de toespraak veranderen. Over een minuut of vijf is het tijd om te klappen. Je kijkt naar je gehavende handen en begint te denken.
Waar ligt het punt waarop onsamenhangend geklap overgaat in applaus? Hoeveel mensen heb je daarvoor nodig? Hoe verkeerd is het eigenlijk, als ik voor deze ene keer niet zou meedoen? Je moet aan je neef denken. Recentelijk was hij weer een paar weken in het land. Door een hoop privilege en wat mazzel had hij de kans gekregen te studeren in Europa, vreemd genoeg was het filosofie geworden. Verscheidene avonden heb je zitten luisteren naar zijn verhalen over die andere wereld. Eén specifiek gesprek komt nu bovendrijven, waarin hij over ethiek vertelde.
Hij had uitgelegd dat een zekere ethische theorie – het consequentialisme – stoelde op het idee dat een bepaalde handeling als goed of slecht kon worden beoordeeld op basis van de gevolgen van die handeling. Waren de gevolgen goed, dan was de handeling moreel goed en vice versa. Een keus tussen slecht en minder slecht kon ook. Het ligt voor de hand – en het consequentialisme verteld waarom – dat het moreel beter is om één persoon te laten sterven dan vijf, mocht je voor die keuze staan. Je neef had verteld over de werking van de theorie op individueel niveau, maar ook met betrekking op het gezamenlijke.
Je besluit de theorie op je huidige dilemma toe te passen. Als ik dadelijk niet klap, denk je, kan dat verschrikkelijke gevolgen hebben: tien doden. Wel zal ik stukken minder pijn hebben dan wanneer ik zou klappen. De mindere pijn voor mij weegt niet op tegen de tien doden, het consequentialisme zegt dat ik moet klappen. Maar wacht eens, ik ben één van duizenden, zolang zij wel klappen, blijft het applaus gewoon applaus. Ik maak geen verschil. Het zal geen slechte gevolgen hebben als ik niet klap. Nu zegt het consequentialisme dat ik niet hoef te klappen. Maar wat als meer mensen zo denken? Ik ben vast niet de enige met stukgewerkte handen. Wiens schuld is het als Schiklgruber tien mensen omlegt? De mijne, of de onze? Laat ik toch maar klappen, ik wil geen bloed aan mijn handen. Daarbij zou het zomaar kunnen, dat het vandaag kantje boord is en precies mijn geklap het applaus applaus maakt. Dan ben ik een held!
Je hoort Schiklgruber iets over trots en eer zeggen. Die bewaart hij altijd voor het laatst, weet je. Hooguit nog een minuut. Ben ik eigenlijk wel de morele held, vraag je je af, als het kantje boord is, of zijn alle klappers dan een beetje helden? Dit gaat zo’n pijn doen, ik wil niet klappen. Is het slecht dat ik dat wil, gezien de mogelijke gevolgen? Mm, daar zegt het consequentialisme niets over. De tijd dringt. De kans dat mijn verzuim tien levens kost is heel klein, maar het mogelijke leed is, vergeleken mijn mindere pijn, gigantisch. Dat is een kans die ik niet zou moeten wagen. Je neemt een besluit. Je gaat klappen.
Je bereidt je voor op de verschrikking die komen gaat. Je sluit je ogen. Donald Schiklgruber zegt zijn laatste woorden, je wacht tot het klappen begint. Tanden op elkaar. Verderop begint het nu. Dan hoor je plots een knal als luid vuurwerk. Nog een keer. Nog eens. Nog eens. Snel open je je ogen. Je ziet Schiklgruber op het podium liggen, om je heen begint paniek uit te breken. Mensen beginnen te duwen, te schreeuwen.
Shit, denk je. Paniek is slecht, ik moet rustig blijven. Of zou paniek nu juist heel goed werken? Zal ik panikeren, of niet? Wat is beter? Panikeer ik voor mijn eigen hachje? Of doen we dit met z’n allen? Wanneer wordt massahysterie massahysterie? De revolutie rolt over je heen. Kapotte sandalen en ranzige voeten trappen je schedel kapot. Je laatste gedachte wordt als een druivenpit uit je hoofd geperst. Leuk dat consequentialisme, maar snel werken doet het niet…

De Getrainde Deur-aap

Het was een onverklaarbaar mooie herfstdag op het derde perron van het grote station. Mensen met rugzakken, mensen met aktetassen, mensen met grote koffers en enkele mensen met helemaal geen bagage stonden verspreidt over de lange stenen strook; het leek alsof zij stonden te wachten op het moment dat zij hun reis weer konden voortzetten naar een plek waar zij heen moesten – verplicht. Sam was niets verplicht. Ze moest niets. Ze was met Papa mee: ze wilde. Ze had Papa’s hand vast, die bij haar tot schouderhoogte kwam. Het was de tweede helft van oktober, een zondag. Een hele speciale dag voor Papa, had hij haar verteld. Waarom precies deze oktoberzondag speciaal was en de anderen niet begreep Sam niet helemaal. Voor Sam bestonden er alleen maar jaartallen, maanden en dagen van de week.
Papa wees met zijn vrije hand naar het eind van het perron, “Kijk.” De gele slang kronkelde heen en weer over de vlakte van wissels, alle kanten op en hoe dichterbij, hoe duidelijker in de richting van Sam. De wachtende mensen met en zonder bagage begonnen tot leven te komen. Het viel Sam op dat veel van hen van de naderende trein probeerden weg te lopen. Ook Papa wilde weglopen, maar kleine Sam verzette zich door halsstarrig naar het kronkelende reptiel te blijven staren; een getouwtrek dat zij gemakkelijk won.
Knersend, piepend, zuchtend schoof de slang onder de overkapping van het station – zijn holletje in. Met een contra-intuïtieve klap gleden de deuren open. Het beest zweette mensen. Sam kneep wat harder in de hand van Papa, stapte wat stapjes dichterbij, maar de stampede van lange benen en bagage boog als vanzelf langs hen heen. Papa en Sam hadden op het rustige uiteinde van het perron gestaan en zagen nu de eerste of de laatste deuren van de trein voor hun neus dicht gaan en er was nog niet gefloten. Sam had van Papa begrepen dat zij naar een kerk gingen vandaag nadat Papa eerst had uitgelegd dat daar geen katten zouden zijn die Sam kon aaien maar dat kwam doordat Papa zelf eerst iets had gezegd over een kattendraal en Sam heel enthousiast was geworden en daarna een beetje teleurgesteld omdat er dus geen katten zouden zijn die zij kon aaien maar een soort kerk en maar dus nog steeds wel best enthousiast was want ze ging met Papa op stap op een hele speciale zondag in oktober. Sam liet Papa’s hand los om naar het knopje – wat eigenlijk geen knopje was – van de deuren te rennen om de deuren nog voor het fluitje te openen; het knopje was dus geen knopje, omdat deze niet meegaf of ingedrukt kon worden of klikte maar toch klapten de schuivende deuren weer open.
“Papa,” zei Sam, “hoe werkt dat knopje?” terwijl ze met een helpende hand van Papa in één keer de trein in sprong, waarna hij vroeg of ze boven of beneden boven wilde ze zitten want dan kon ze meer zien en daar was meer ruimte en daar kon ze tegenover Papa zitten en hoefde je niet tegen een rugleuning aan te kijken. Het was gelukkig niet druk in de buik van de slang van de en es dus Sam had twee stoelen helemaal voor haarzelf en tegenover haar zat alleen Papa.
“Die werkt helemaal niet,” zei Papa.
“Wattes?”
“Dat knopje, aan de buitenkant.”
“Oja,” gniffelde Sam, sloeg toen, zoals een otter met zijn steentje slaat, met verstrengelde handjes op haar schoot. “Waarom werkt hij helemaal niet dan?”
“Omdat dat niet nodig is. Daar is de Getrainde Deur-aap voor.” Papa maakte Sam aan het lachen. “Heb je nooit van de Getrainde Deur-aap gehoord?” Sam schudde van nee en de dunne blonde haren die haar gezichtje omlijstten zwiepten heen en weer. “O! Nou. Misschien is het dan tijd dat jij daar eens over hoort. Op zich is het daar de uitgelezen dag voor, nietwaar?” Sam knikte gretig van ja. “De Getrainde Deur-aap is een aap die heeft geleerd hoe hij de treindeuren moet openen, wanneer mensen op het knopje drukken. Hij houdt alle knopjes altijd heel goed in de gaten en wanneer iemand zijn vinger op één van de knopjes legt, zoals jij net ook deed, dan zorgt hij ervoor dat meteen daarna de juiste deuren opengaan. Hij zit bovenop de trein, op het dak, zodat hij altijd alles goed kan zien.”
Sam keek onderzoekend omhoog, tegen het plafond van de coupé aan. “Ik heb nog nooit een aap bovenop de trein gezien.”
“Dat klopt, ik ook niet. Toch is hij er echt. Waarschijnlijk is hij ook getraind om nooit gezien te worden, dat hij dan altijd wegduikt wanneer je naar hem kijkt, want hij heeft jou altijd al gezien voordat jij hem kan zien. Of misschien is hij gewoon onzichtbaar.”
Instemmend herhaalde Sam Papa’s laatste woord. Onzichtbaar. Ze vond het mooi klinken. Een tijdje bleef Sam (voor zover zij kon peinzen) peinzend uit het raam kijken. De gebouwen en de bomen en de bovenleidingen en de wolken gleden allemaal op hun eigen tempo langs het glas; alleen de zon ging even snel als de trein.
“Wat voor kleur heeft de Getrainde Deur-aap?” vroeg ze, nadat ze haar kinnetje op het tafeltje had gelegd.
“Kleur? Ik dacht dat je had besloten dat de Getrainde Deur-aap onzichtbaar was?”
“Klopt. Maar hij is ook blauw.”
“Blauw? Ik wist niet dat iets tegelijk onzichtbaar kon zijn en ook een kleur kon hebben, maar dat kan dus blijkbaar wel?”
“Ja.” Sam liet blijken dat zij hier verstand van had. “Eigenlijk,” begon zij, terwijl ze wat draaide op de grote treinstoel. “Eigenlijk heet hij dus de Getrainde Onzichtbare Deur-aap.”
“Als jij hem zo wilt noemen, dan mag dat, ja. Dat is helemaal aan jou. Zelf blijf ik hem gewoon de Getrainde Deur-aap noemen. Veel mensen hebben hem ook weer andere namen gegeven.”
“De Getrainde Onzichtbare Deur-aap.” Ze keek weer naar het plafond. “Zo heet ‘ie.”
“Wat jij wilt.”
Een ontplofte conducteur met een steekvest en pepperspray en een vierkante kop-kaakbotsing kwam Papa’s pasje scannen.
“Heeft u al gehoord van de Getrainde Onzichtbare Deur-aap?” riep Sam naar hem omhoog. De blokkendoos keek haar niet aan, gaf Papa zijn pasje terug en bromde iets wat voor Sam klonk als ‘bij navel open’. Beduusd keek Sam hem na terwijl hij door de glazen deur verdween.
“Niet iedereen is even blij met de Getrainde Deur-aap,” zei Papa.
“Waarom zou je niet blij zijn met iemand die altijd de deur voor je opendoet?
“Nou, hij is natuurlijk conducteur, misschien vind hij het een fijner idee dat hijzelf degene is die de deuren opent. En misschien behoort hij wel tot de soort mensen die het liefst zien dat alle knopjes op de wereld werken zoals ze door de ontwerpers bedoeld waren te werken.” Nu was het Papa die even peinzend uit het raam keek. “Vroeger was het anders. Toen werden vrijwel alle knopjes bediend door de Getrainde Deur-aap, net als alle hendels, schuifjes, draaiknoppen, klinken, touwtjes en dat soort dingen. En vrijwel iedereen was het erover eens dat dit zo werkte. Eigenlijk heette hij toen gewoon de Getrainde Aap…”
“Wie heeft de Getrainde Onzichtbare Deur-aap getraind? Ome Olivier?” vroeg Sam plots.
“Ome Olivier is hondentrainer, schat, dus hij traint alleen honden, voor de politie. Maar het is een goeie vraag, met een simpel antwoord.”
Grootoogs wachtte Sam het simpele antwoord af.
“Niemand.”
Sam laat zien dat zij zich bestolen voelt.
“Hij was altijd al getraind, er is nooit een tijd geweest waarin hij de Ongetrainde Deur-aap was; hooguit zou je kunnen zeggen dat hij zichzelf getraind heeft.”
Armpjes over elkaar, lippen strak samengeperst, een fronsje in het zachte voorhoofdje, “dat slaat nergens op.”
“O, nee?”
“Nee!” Hoofdschuddend.
“Dus iets dat onzichtbaar en tegelijk blauw is vind je prima, maar een simpele oorzakelijke contradictie gaat mevrouw te ver?”
“De lucht, Papa.”
“Sorry?”
Sam wijst prikkend naar het raam, overdreven, met een blik alsof Papa dom is omdat hij haar niet begrijpt. Papa kijkt sukkelig haar vinger na.
“O! We zijn er. Hier moeten we eruit. Hup.”
Doordat het druk was op het station waar de gele slang haar uitscheidde en overal winkeltjes waren en waar in de stad waar het station was overal mensen met reiskoffers en backpacks en winkeltassen en lege handen om haar heen liepen en waar ze bij alle treinrails die midden op de weg lagen één keer links en één keer rechts en dan weer links moest kijken en bij het stoplicht wanneer hij groen werd met een hele grote groep mensen op een andere grote groep mensen moest aflopen en de hele tijd Papa’s hand stevig moest vasthouden en nog steviger toen een man naast haar heel hard schreeuwde ‘JEZUS LEEFT!’ en Sam schrok maar weinig tijd had om geschrokken te zijn omdat ze moest oppassen dat de scherpe hoekjes van de tientallen flyers met ‘Jezus Leeft’ die de schreeuwende man de lucht in had gegooid toen hij schreeuwde dat Jezus nog leefde niet in haar ogen kwamen en ze daarna met Papa hand in hand voor de grote houten deuren stond en Papa aan de ijzeren ring van de deur die overduidelijk veel te zwaar was voor Papa trok om hem te openen, dacht ze nu pas weer aan de Getrainde Onzichtbare Deur-aap. Het leek haar niets minder dan een wonder dat Papa de enorme deur open kreeg.
Binnen was het muisstil. Papa fluisterde dat ze hierbinnen moest fluisteren. Sam had nog nooit zoiets gezien. De ruimte waar ze nu langzaam doorheen liepen was gigantisch en mooi. Het plafond was zo hoog als de lucht; twee rijen van houten banken en een zestal torenende pilaren van marmer waren de enige dingen die de openheid van de ruimte braken. Aan het eind, tegenover Sam en Papa en de zware houten deuren, hing een dunne man aan de muur. Hoe dichterbij ze kwamen hoe enormer hij werd. Sam kon horen dat haar stem hier een echo zou hebben, maar Papa had haar verteld dat ze moest fluisteren dus ze mocht niets roepen.
“Dit is het huis van God,” fluisterde Papa.
“Wie is God?”
Papa lachte op haar neer. “Dat heb ik je net verteld.”
Dit begreep Sam niet. Papa en Sam stonden nu hand in hand op een paar meter afstand van de muur met de man. Voor hen brandden wel honderd dunne kaarsjes. Sams blik dwaalde van de kaarsjes naar de man naar rechts van haar, waar zij nog net de staart van een kat achter een pilaar zag verdwijnen. Ze liet haar hand uit die van Papa glijden en rende stilletjes naar de pilaar om er vervolgens zelf ook achter te verdwijnen. Papa bleef naar de kaarsjes kijken.
Na enige tijd richtte hij zijn blik omhoog naar het kruis. Hij sloot zijn ogen en sprak zo zacht dat hij het zelf niet kon horen zijn dank en waardering uit. Hij geloofde niet in God, de Christelijke althans, noch in één van de andere bij-naam-genoemde Opperwezens. Tegen wie of wat hij zojuist had gesproken, wist hij dan ook niet. Nadat hij zijn bril had afgedaan en samen met zijn horloge in een jaszak had laten verdwijnen, pakte hij een vers offerkaarsje uit een bak en liep op de vele vlammetjes af. Hij wist ongeveer waar de kaarsjes voor een Christen voor dienden, had ooit per toeval iets gelezen over de symbolische waarde. Maar daar ging het hem niet om. Het ging hem niet om de concrete, reeds ingevulde betekenis van de objecten en de handelingen; invullingen van mensen die hun levens al geleefd hadden – het ging hem om het proces van symbolisatie zelf. Hij trok een haar uit zijn hoofd en knoopte deze om de lont; hij telde de reeds brandende kaarsjes tot hij de vijfentwintigste van links had gevonden; hij stak het uiteinde van zijn kaars in de kleine vlam en zag hoe zijn haar vanuit het midden opbrandde – hoe de verschrompelde uiteinden twee smalle strookjes rook achterlieten terwijl zij ter aarde stortten. Hij moest simpelweg een ritueel hebben na dat ene moment, precies acht jaar geleden, dat oogverblindende moment waarop zijn gevoel onherroepelijk triomfeerde over zijn verstand. Vanaf dat punt had hij dus een ritueel nodig, een half-arbitraire set van objecten en handelingen die hem in staat stelde zijn gevonden zin en betekenis in de wereld te leggen – om deze erin terug te zien. Dat hij sindsdien eens per jaar in een kathedraal te vinden was, was niet meer dan het gevolg van praktische overwegingen: het was er immers voor gemaakt. Hij stak zijn brandende kaarsje in het eerste lege standaardje dat hij vond.
In de trein zaten Papa en Sam weer tegenover elkaar. Buiten was het nog steeds mysterieus mooi. Vanwege een storing met één van de treindeuren stonden zij al een kwartier stil op het station.
“Hoe ga je hem noemen?” vroeg Papa, knikkend naar het blauwe reismandje naast Sam. Sams vondst had het mysterie van de kattenpoep in het kattendraal, waar men al enige dagen het hoofd over had gebroken, eensklaps opgelost. Papa had nog wel een tijd met de man van de kerk moeten praten om het zwarte mormeltje te mogen meenemen en toen het probleem van vervoer opdook, leek alles nog bijna niet door te gaan alleen maar toen herinnerde Papa zich dat er een dierenwinkel vlakbij om de hoek – de man van de kerk geloofde het pas toen hij zelf de winkel zag – zat, dus alles ging gelukkig door.
“Nou,” begon Sam, “ik heb hem gevonden in de…”
“Kerk? Kathedraal?”
“Nee-hé, in het huis van…uhm…”
Papa twijfelde even. “God?”
“Ja!”
“Je wilt je nieuwe katje ‘God’ noemen?”
Sam knikte trots. “‘Godje’, ja. Zo heet ‘ie.”
“Nou, als jij hem zo wilt noemen, Sam, dan mag dat. Het is immers jouw katje. Maar dan moet je Godje wel zelf voeren en zijn kattenbak verschonen. Ik ga dat niet doen.”
Er klonk een fluitje, ergens ging een treindeur dicht en de grote gele slang met het nieuwe drietal ergens in zijn buik kwam langzaam in beweging.